De snelste met het goede antwoord op de opgave van vorige week was Maaike de Graaf. Van haar komt dan ook de nieuwe opgave. Deze foto werd 100 jaar geleden gemaakt. De vraag is:

Wat is het adres van het middelste en hoogste pand?

Welke instelling hield hier toen kantoor?

Oplossingen via deze link

Foto: Stadsarchief Amsterdam

Deze foto heeft nogal wat mensen op het verkeerde been gezet. De "Kippenhoek" (Rembrandtplein) kwam net zo vaak langs als de goede oplossing Stroomarkt. Dit stukje Amsterdam heeft al twee keer eerder gefigureerd in deze quiz en zorgde steeds voor een hoop verwarring. Dit schilderachtige hoekje verdween door de sloop van een heel blok krotten voor het gebouw van De Arbeiderspers, eind 1920-er jaren.
Illustratief is de omslag van de PDF over deze plek (zie link hieronder) die dezelfde hoek toont met meer omgeving.

Foto: Stadsarchief Amsterdam

Voor meer details over Kattegat en Stroomarkt verwijzen wij naar de PDF over de geschiedenis van deze plek.

Klik de omslag om te lezen

Goede oplossingen kwamen van Maaike de Graaf en Robert Raat.

Voor de goede orde..., deze panden bestaan niet meer.

Weet u waar dit is?

Uw oplossing via deze link

Uilenburgersteeg, hoek Joden Houttuinen. We kijken in de richting van de Jodenbreestraat. Deze foto maakte Jacobus van Eck in 1917. Op de hoek Joden Houttuinen 40, dat toen in gebruik was bij oudijzerhandelaar M. Lap.

De guirlandes onder de ramen van nr.40 zijn bij de sloop veiliggesteld en waarschijnlijk in het Stedelijk Museum terechtgekomen. Iets om de badkuip mee te sieren? In depot heeft niemand er wat aan.

Goede oplossingen kwamen van Ria Scharn, Arjen Lobach, Anneke Huijser en Robert Raat.

Laat ons meegenieten en stuur hem naar de redactie. Graag via deze link en alléén via deze link a.u.b.

Het wordt misschien eentonig, maar ook deze panden zijn gesloopt.

Waar is dit?

Welk bedrijf of instelling gebruikte beide panden?

Oplossingen graag via deze link

Foto: Stadsarchief Amsterdam

De Rozengracht kent geen geheimen voor onze deelnemers. Zeker niet als distilleerderij 't Lootsje van de Erven Lucas Bols daarin figureert.
We hadden een foto bewerkt waarop de naam van de firma op de luifel onleesbaar gemaakt was. Op de site kwam echter het origineel terecht, inclusief de naam van het bedrijf: goed leesbaar.

Goede oplossingen kwamen van Ria Scharn, Otto Meyer, Carol de Vries, Anthony Kolder, Ron Huissen, Adrie de Koning, Minne Dijkstra, Arjen Lobach, Anneke Huijser, Hans Goedhart, Robert Raat, Rob de Rijk en Harry Snijder.

Zo..., Carol de Vries begint dit jaar meteen goed. Weinig houvast, alleen wat markante bouwelementen, een sculptuur onder een baldakijn en een jaarsteen "1895". We willen alleen nog kwijt dat Carol - gezien de foto's die hij vooraf en achteraf schoot - aan de Oude Zijde wandelde, op weg naar het Binnengasthuisterrein. Op het gevaar af dat hij tussendoor snel overgestoken is, moge dit een hint zijn.

Waar is dit?

Uw oplossing graag via deze link

Foto: Carol de Vries

Deze foto werd gemaakt in 1921 en toont het begin van de bouw van het centrale gebouw van de samengevoegde Gemeentelijke Geneeskundige en Gezondheids Diensten (GG&GD). Het leidde er in 1921 toe dat de Gemeenteraad besloot tot de bouw van een nieuw hoofdgebouw. Als locatie hiervoor werd gekozen voor de Nieuwe Achtergracht 100, de plek waar vroeger de bierbrouwerij "Het Haantje" had gestaan. Na de sloop van deze brouwerij kon men in 1922 met de bouw beginnen.
Deze foto komt twee keer in de Beeldbank voor; bij één der foto's heet de zijstraat aan de overkant van de Nieuwe Achtergracht Lepelstraat, terwijl het de Lepelkruisstraat is.

Ter gelegenheid van het 100-jarig bestaan van de GG&GD is een boek verschenen dat gratis te downloaden is. U kunt kiezen uit een bestand in PDF of als Epub (e-reader).

Overigens is voor dat jubileum als beginjaar 1901 gekozen terwijl beide diensten veel ouder zijn. Het jaartal zal wel iets met een gewijzigde organisatiestructuur te maken hebben.

Sinds 2005 heet de gecombineerde dienst officieel GGD, een kreet die de volksmond al veel eerder omarmd had. Lees meer...

Goede oplossingen kwamen van Otto Meyer, Ria Scharn, Arjen Lobach, Anneke Huijser, Robert Raat en Harry Snijder.

We zijn in de loop van vorig jaar begonnen met het vermelden van iedere deelnemer die een juiste oplossing inzond. Dat maakte het o.a. mogelijk bij te houden wie in de loop van het jaar de meeste goede oplossingen instuurde. We zijn begonnen met week 22 omdat er vanaf toen steeds vier rubrieken waren en er dus vier punten te verdienen waren. Wij vergaten een paar keer een naam te vermelden, maar na melding daarvan hebben we dat steeds gecorrigeerd.
De telling wordt ietwat geweld aangedaan omdat deelnemers die de snelste met het goede antwoord waren de volgende opgave bedachten en dan niet konden deelnemen. Dat geldt ook voor inzenders van keuzefoto's. Wij vertrouwen erop dat over alle weken toch een eerlijk beeld verkregen is.

Top 3 puntentotaal

Met 90 punten Ria Scharn, op de voet gevolgd met 89 punten Anneke Huijser. Als derde met 78 punten Arjen Lobach. Het waren ook de beide dames die in de gemeten periode geen week oversloegen.

Top 3 met weken waarin alle antwoorden goed waren (=4pnt)

Met 10 weken Anneke Huijser, met 8 weken Ria Scharn en met 7 weken Arjen Lobach.

Top 3 van weken met de meeste goede oplossingen

Week 47 met in totaal 49 gescoorde punten, week 40 met 45 pnt. en week 50 met 43 pnt. (bij 75 actieve deelnemers die minimaal 1 week 1 opgave goed hadden).

Alle gemiddelden en topscores over de laatste 30 weken van 2016.

Op het Velehanden project Amsterdamse Monumenten beschrijven vrijwilligers foto’s uit de collectie van Monumentenzorg voor de Beeldbank van het Stadsarchief.
Meedoen is leuk èn leerzaam. Nieuwe deelnemers zijn altijd welkom! Klik hier.

Deze week nog eens een geveltop. Wild versierd, deze gevel.

Weet u waar dit is?

Door de foto te klikken kunt u in de Beeldbank weer inzoomen

Uw oplossing graag via deze link

Foto: Stadsarchief Amsterdam

Wij hebben voor u de top nog iets vergroot en duidelijker gemaakt om de reliëfs te accentueren..

Wanneer u op een later tijdstip deze foto in de Beeldbank bezoekt kan het zijn dat de beschrijving er al onder staat. Het raadsel is dan al door iemand opgelost.

Als een fotograaf tot een dergelijk perspectief gedwongen wordt staan we in een smal straatje. Zo ook deze keer, namelijk in de Tweede Laurierdwarsstraat en we kijken naar de halsgevel van huisnummer 4. Dat is tussen Rozenstraat en Vuile Weespad. Dat laatste is vandaag met een hek afgesloten en heeft ook zijn naam verloren. Dit huisnummer 4 bestaat ook niet meer. Dit pand is in een nieuwbouwprojectje opgenomen en is nu nr.8.
Het is overigens al de derde keer dat we van Vele Handen een foto in spiegelbeeld gepresenteerd krijgen. De figuur op de top (een lam?) kijkt in werkelijkheid naar links.

Als u de huidige - gerestaureerde - toestand wilt bekijken in Street View klikt u hier.

Goede oplossingen kwamen van Aaldrik Zaaiman en Anneke Huijser.

Ilja Mostert heeft weer een hoofdstuk aan zijn serie Amsterdams Verleden toegevoegd. Deze keer gaat het over heksenvervolging.

Klik de afbeelding om te lezen.

oe dat schilderij van Rembrandt aan die naam is gekomen, is voor mij een raadsel. In elk geval staat er geen nachtwacht op. Op het schilderij staan de kolveniers, een onderdeel van de schutterij. Dat was een semimilitair en veel nobeler gezelschap, met al die hoeden met veren en die sjieke helmen. Ik wil het niet over dit college hebben maar over de echte nachtwacht. Die begon in de veertiende eeuw als een klein clubje bewapende burgers dat onder verantwoordelijkheid van de schout ’s nachts een oogje in het zeil hield in de stad. Met het groter worden van de stad groeide ook het aantal nachtwakers. We moeten bij ‘nachtwacht’ dus niet aan Rembrandt denken, maar aan het legertje sloebers dat tegen een hongerloontje de hele nacht patrouille liep in hun wijk en hun komst aankondigden met het omroepen van de tijd:

Bewaer je vyer en keersjen wel,
De klok heit tien, laet sien, tien heit de klok.

Hé, nou is ’t opeens een ratelwacht. Nou ja, niet zo gek als je weet dat de ratel een belangrijk attribuut van de nachtwacht was. En hij had een wapen, als ultiem bewijs van zijn autoriteit. Hij kon burgers ‘opbrengen’ naar een politiepost, waar een diender het overnam. Die ratel onderscheidde de Amsterdamse nachtwacht van collega’s in de rest van het land. Die liepen met een klepper en heetten daarom klepperman. En dan was er de lantaarn, die in de niet of spaarzaam verlichte stad geen overbodige luxe was. Behalve aan attributen herkende je een nachtwacht aan zijn kleding. Aan een hoge hoed, een schoudermantel en als bewapening een hellebaard.  In de achttiende eeuw werd dat een karpoetsmuts en een duffelse pijjekker, een halflange jas met glimmende knopen die we van brandweerlieden uit onze jeugd kennen. Als bewapening een sabel. Het was meer de bombarie die moest afschrikken dan dat een enkel mannetje in staat zou zijn booswichten te verdrijven.

In de praktijk was de nachtwacht niet opgewassen tegen opstandige burgers. Zeker niet als die in de meerderheid waren. Justus van Maurik bericht over de respons van twee dronken jongelieden op vermanende woorden van een nachtwacht: “Een beetje zachtjes, heren, geen burengerucht maken! Zorg nu dat je thuis komt…. ’t Is geen weer voor nette heren”. Na zacht aandringen van de minst dronken jongeling: “Ik vertrap het, ik laat me niet door zo’n ploert, zo’n ordinaire gemene klabak beledigen, ik wil niet naar huis, ik wil zingen. Wat denk jij wel, lamme nachtuil”.

Het einde van de nachtwacht werd ingeluid tijdens de Franse overheersing. Er werd toen een serieus politieapparaat geschapen, dat bleef toen de Fransen weer vertrokken.

Wat deed een nachtwacht? In de loop der eeuwen veranderden de taken, afhankelijk van welke gevaren zich ’s nachts voordeden. In de Middeleeuwen was dat ook een brandpiket, want brand was toen het grote gevaar. Daarnaast moest de nachtwacht inbrekers afschrikken, maar het hielp niet echt dat nachtwakers steeds lawaai maakten en zo hun komst aankondigden. Dat lawaai kwam van de ratel. Bent u ook nog uit de tijd dat de vuilnisophaler zo zijn komst aankondigde? Die ratel had twee standen. Normaal klepperde hij, maar de andere kant op maakte hij een zoemend geluid. Dat noemde men 'opslaan' en dat was de alarmstand. Luid genoeg om andere nachtwakers en bewoners te alarmeren. De wijken waren klein genoeg dat in de stille nacht zo’n geluid vèr droeg. Dat opslaan kende een code, kort en lang. Hoe langer het opslaan duurde, hoe ernstiger het gevaar.
Brand werd een minder groot probleem en wat de nachtwacht overbleef was het handhaven van de openbare orde, een taak die de politie om 10 uur ’s avonds neerlegde. De dienst van de nachtwacht liep door tot zonsopgang, zomer én winter.

Boven:
De ontwikkeling in de uitmonstering van nachtwakers. De bewapening varieert van piek (ook wel hellebaard) via stok tot sabel.

Links:
De attributen van een nachtwaker in de 17de eeuw. Wat de dreg erbij te zoeken had, ben ik nog niet tegengekomen. Misschien voor het redden van drenkelingen?

Wordt vervolgd.

Ook dit jaar hebben we weer een aantal artikelen verder uitgewerkt en in het jaarboek opgenomen. Niet meer zoveel als in 2015 (50 stuks) want dat werd te tijdrovend. Maar toch!

De inhoud zal binnenkort in het overzicht van jaarboekartikelen opgenomen worden.

Klik de omslag om te lezen

Er bestaat een index van onderwerpen op de quizpagina die meer inhouden dan een paar regeltjes. Die was er al over de jaren 2014 en 2015 en daar hebben we die van 2016 aan toegevoegd. In totaal zijn dat 810 regels met steeds een link, die naar bijna 800 onderwerpen voert (sommige onderwerpen kennen twee of meer lemma's).

Klik de omslag om in te zien

Woensdag 10 januari 1917 - B&W Amsterdam grijpen in op de Schippersbeurs, in een langlopend conflict tussen de Algemene Schippers Bond (ASB) en de bevrachters. De pijn zat 'm in de vastgestelde vrachttarieven die de schippers dicteerden en op straffe van boycot door de bevrachters geslikt moesten worden.
In 1915 had de overheid de beurzen omarmd (week 2-2015, rubriek 100 jaar geleden) om de bevoorrading met levensmiddelen en andere noodzakelijke goederen te waarborgen. Toen door steenkoolschaarste het treinverkeer stil gelegd werd zagen de schippers hun kans schoon de tarieven verder op te jagen, met het gevolg dat de overheid nu ingrijpt.

B&W van Amsterdam had in augustus 1916 al ingegrepen en het systeem met de beurtlijst willen afschaffen. De ASB was met een waarnemend wethouder een tussenoplossing overeengekomen die weinig veranderde aan de situatie, in elk geval niet voor de bevrachters. De ingreep op het beurssysteem hield tevens in dat de veiling en de afroepbel werden verboden, instrumenten die de ASB hanteerde om "eerlijke" vrachtprijzen te verkrijgen. De toestand diende weer teruggebracht te worden tot de vrije markt als vóór de oprichting van de schippersbeurzen, in overleg tussen schipper en bevrachter.
Belangrijke sympathisanten van de bevrachters waren de Kamer van Koophandel en de hele liberale politiek, stedelijk en landelijk. Hoe het afwijkende systeem van 1915 t/m 1917 was ontstaan leest u "Als het tij verloopt" van Jojanda Verrips (alleen antiquarisch of bibliotheek). In het kort: door WO1 lagen veel schippers werkeloos o.a. in Amsterdam te wachten op retourvracht. De nood werd hoog doordat bevrachters de schippers uitbuitten en tegen elkaar uitspeelden. Al in 1916 ontaardde het nieuwe systeem zodanig dat nu de bevrachters in de knel kwamen. Die hadden invloedrijkere vriendjes in het bestuur en kregen het voor elkaar dat de voordelige regeling weer geschrapt werd.

Op diezelfde woensdag 10 januari kondigt de ASB een schippersstaking af. Die staking wordt op 27 januari opgeheven na het maken van nieuwe afspraken. De uitholling van de macht van de bond gebeurt echter van binnen uit. Schippers verenigen zich met eigen beurtlijsten en onderhandelen met bevrachters. In oktober 1917 zal de macht van de ASB definitief gebroken worden doordat de Gemeente Amsterdam het toezicht op de Schippersbeurs overneemt. Lees meer over het functioneren van een schippersbeurs bij Wikipedia.

Op de foto van 27 januari 1917 viert de ASB de overeenkomst die het einde betekent van de staking

Hieronder weer een keuzemenu naar oude afleveringen van het jaar 2017. De keuze 2016, 2015 of 2014 leidt naar de laatste aflevering van het betreffende jaar, met onderaan een eigen menu voor dat jaar.

Aanmelden voor deze digitale uitgave    -    Afmelden voor deze digitale uitgave