De snelste met het goede antwoord op de opgave van vorige week was Maaike de Graaf. Van haar komt dan ook de nieuwe opgave. De vraag is:

Waar is dit?

Wat is de naam van de brug?

Oplossingen via deze link

Foto: Stadsarchief Amsterdam

Politieposthuis nr.34, Lastageweg 6. Het politieposthuis werd in 1931 in gebruik genomen na sanering van het blok rug-aan-rugwoningen in de Ridderstraat (links) en Jonkerstraat (rechts).

De volgende sanering was t.g.v. de aanleg van de eerste metrolijn. Die kwam precies onder de Lastageweg door te lopen. De hele buurt is opnieuw opgebouwd en nu werden zelfs de Ridder- en Jonkerstraat van de kaart geveegd en elders opnieuw gerooid.

Onder: de Jonker- en Ridderstraat vlak voor de afbraak in 1929. Het zijstraatje op de rechterfoto werd Lastageweg.

Foto's: Stadsarchief Amsterdam

De Lastage is dan wel heel oud, de Lastageweg niet. Die ontstond door een eerste grote sanering van de buurt en werd afgesloten in 1931 met de herbenoeming van de (verbrede) Tweede Jonkerdwarsstraat en Tweede Ridderdwarsstraat in Lastageweg.
Het politieposthuis kwam op de kop van het vernieuwde blok gebouwen tussen de beide straten.

Links een detail uit de PW-kaart van 1942, blad H5. Bron: Stadsarchief Amsterdam

Goede oplossingen kwamen van Maaike de Graaf, Ria Scharn, Hans van Efferen en Aschwin Merks.

Erwin Meijers vond op zijn zoektocht naar bijzondere Amsterdamse grachtenhuizen deze foto van een situatie die er vandaag - door een nieuwbouw - licht gewijzigd uitziet. Het pandje met de neo-gotische pinakels is er niet meer. Kunt u dit rijtje toch thuisbrengen?

Weet u waar dit is?

Weet u het huisnummer van het neo-gotische pandje?

Uw oplossing via deze link

Dit is dus Jos' geboortehuis, dat stond in de Tweede Boerhaavestraat.
Op de achtergrond zou het badhuis op het Boerhaaveplein zichtbaar moeten zijn, maar het was toch weinig deelnemers gegeven dat er uit te distilleren.
Leo van Geuns kent het huizenblok om andere redenen. Hij meldt dat zijn overgrootvader Jacob Lobatto het in 1920 bouwde.

Foto boven: Stadsarchief Amsterdam
Foto links: onbekend, bron: Jos Mol

Nou is Jos Mol in het Amsterdamse geen onbekende naam. Hij publiceert over tal van zaken over zijn stad Amsterdam, zoals de Amsterdamsekrant, Ons Amsterdam en Het Geheugen van Oost. Minstens één der deelnemers Googlede op zijn naam en kreeg zijn profiel de straatnaam cadeau.

Goede oplossingen kwamen van Ria Scharn, Leo van Geuns en Otto Meyer.

Laat ons meegenieten en stuur hem naar de redactie. Graag via deze link en alléén via deze link a.u.b.

Wij hebben de huisnummers op bovenstaande foto verwijderd om het niet te makkelijk te maken. U mag die huisnummers nu weer invullen.

Waar is dit en welke huisnummers zijn verwijderd?

Wat is de naam van dit groepje huizen?

Oplossingen graag via deze link

Foto: Stadsarchief Amsterdam

De quizfoto liet het interieur zien van de Noorderkerk op de Noordermarkt. Zelfs het bureau Rijksmonumenten wil deze kerk dolgraag toewijzen aan Hendrick de Keyser (overleden 1621), maar het is zeer de vraag of die er een potlood voor op papier heeft gezet. De Noorderkerk was niet in de Derde Uitleg voorzien; het stadsbestuur meende voldoende kerken te hebben gepland met de Eilandskerk en de Westerkerk. Door een doeltreffende lobby ging men overstag en plande tussen beide kerken een derde. Daar de Westerkerk (wèl van De Keyser) zo'n enorm project was, werd de bouw van de Noorderkerk vooruit geschoven. De bouw vond plaats van 1620 tot 1623 onder leiding van Cornelis Danckerts de Rij m.m.v. Hendrik Staets en mogelijk Pieter de Keyser.

De belangrijkste reden om deze kerk niet aan Hendrick de Keyser toe te schrijven is de plattegrond: een centraalbouw in de vorm van een Grieks kruis. Bij de opdracht voor de eerste protestantse kerk in Amsterdam, de Zuiderkerk, had het kerkbestuur al aangedrongen op een centraalbouw, die zoveel beter past bij de protestantse godsdiensten met de gemeente in een halve cirkel rond de preekstoel geschaard. De Keyser wees dat resoluut van de hand, waarschijnlijk omdat hij niet vertrouwd was met deze plattegrond, er geen voorbeelden van kende of literatuur over had en zich niet aan een experiment wilde wagen. De Zuiderkerk werd gebouwd als een klassieke katholieke kerk in basilicale vorm. Ook de Westerkerk kreeg deze vorm, alhoewel De Keyser niet veel van de bouw (1620-1631) meegekregen heeft. Ook hier hebben dezelfde stadsmetselaar en -timmerman o.l.v. Pieter de Keyser het werk geklaard. Tijdens de bouw zijn er veel details van het ontwerp der Westerkerk gewijzigd.

Goede oplossingen kwamen van Arjen Lobach, Gerard Beerman, Anneke Huijser, Ria Scharn, Robert Raat, Adrie de Koning, Minne Dijkstra, Hans van Efferen, Hans Goedhart, Age van der Veer, Maarten Helle en Anthony Kolder.

Zo, weer eentje van Carol de Vries. Nu geen vaarfoto maar een wandelfoto. Een hintje: het in de verkleining weggevallen huisnummer van dat kleine pandje in de achterste straat is 75.

Weet u waar dit is?

Uw oplossing graag via deze link

Daar u op een ander spoor te dwingen werd de aandacht van een der fraaiste panden aan de Nieuwe Herengracht afgeleid. Die aandacht ging nu naar het pand nr.99 met op deze foto nog een balkon, maar door P.J.H.Cuypers verbouwd tot erker. Op nr.103, het andere hoge pand op de foto, is de rijk gestoffeerde rococo-gevel van wat bekend staat als Maison Stranders, een feestzaal die slechts 20 jaar bestaan heeft, terwijl het huis gebouwd is voor Aäron de Pinto, die er vele decennia heeft gewoond. De fotograaf stond overigens in Het Park, dat in 1898 omgedoopt werd in Wertheimpark.

Foto: Maker onbekend, bron Stadsarchief Amsterdam

Nieuwe Herengracht 103 heeft het fraaiste smeedijzeren stoephek van heel Amsterdam, geheel in stijl met de Louis XV-stijl van de gevel.
Er is veel over het pand geschreven, dus lees via deze link meer.
Ook het pand nr.99 is niet mis, maar daar is het juist het interieur dat beroemd geworden is. Ook daarover is veel bekend, waarvan hier een lang rijk geïllustreerd artikel met de volledige geschiedenis van de bewoners en met interieurfoto's.

Foto: Walther Schoonenberg, bron: Digitaal Grachtenboek

In de tuin van nr.103 stond een fraai bijpassend tuinhuis. Toen Stranders het pand in gebruik nam als feestgebouw was daar geen plaats meer voor en werd het verkocht, nota bene naar België.
Wij berichten hierover een paar jaar geleden al eens.

Tuinhuis met koepelkamer uit circa 1746 in Lodewijk XV-stijl, in 1909 verkocht, staat in het Wolvendaelpark van het Brusselse Ukkel.

Foto: Wikipedia

Goede oplossingen kwamen van Arjen Lobach, Erwin Meijers, Harry Snijder, Ria Scharn, Otto Meyer, Maarten Helle en Anthony Kolder.

U heeft deze foto van Vele Handen eerder gezien en dat bracht toen niet de oplossing. Nu is de link naar het contactvel erbij bekend en dat zou u een hint kunnen geven. De foto's op zo'n contactvel kunnen met elkaar te maken hebben maar gegarandeerd is dat niet. Het contactvel bij deze foto vindt u via deze link
U krijgt dan het hele vel in beeld, kunt elke foto tot de maximum resolutie opblazen en bestuderen of zelfs downloaden.
Vele handen is in arren moede uitgeweken naar het landelijke platform voor het lokaliseren van oude foto's: Zoekplaatjes.nl. U kunt daar lezen wat anderen voor opmerkingen plaatsten, bijvoorbeeld dat de versiering rococo is.
U laat het toch niet gebeuren dat de oplossing van elders moet komen?

Waar staat/stond dit huis?

Uw oplossing graag via deze link

Een aantal deelnemers was er gauw uit. De Onafhankelijkheids-feesten van 1913 werden in Amsterdam hoofdzakelijk op het IJsclubterrein (Museumplein) gevierd. De gebouwen rondom zijn die van de IJsclub, zoals uit de onderstaande foto zal blijken.

De prentbriefkaart blijkt ook in de Beeldbank aanwezig.

Foto onder: Stadsarchief Amsterdam

Goede oplossingen kwamen van Gerard Beerman, Arjen Lobach, Anna Denekamp, Robert Raat, Ria Scharn, Dick van der Kroon en Harry Snijder.

k wil graag even terugkomen op de rubriek "Herinnert u zich deze nog?". Een paar jaar geleden had ik via schoolbank.nl contact met de zoon of kleinzoon van J.F. van Eekeres, een welbekende stopborden-regelaar in de binnenstad van Amsterdam. J.F. van Eekeres was beter bekend als ome Jan. Van die zoon/kleinzoon heb ik een zestal foto's gekregen. Op deze foto's, die ik hier graag bij doe, is ome Jan in volle actie te zien. Hij ging met pensioen op 11 januari 1962 en regelde voor de laatste keer het verkeer vanuit de 'duiventil' op het Muntplein. Die duiventil bestaat overigens nog steeds en is terug te vinden bij de ingang van het Amsterdamse Bos aan de Amstelveenseweg, waar een oud trammetje langskomt. Ook zag ome Jan, gedurende een surveillance op het Rembrandtplein, dat de cabaretier Jean-Louis Pisuisse vermoord werd. Misschien zijn er nog lezers die de naam Jan van Eekeres, de stopbord-regelaar, bekend voorkomt?

-Jos Mol

In week 18 van 2016 was de keuzefoto van Ria Scharn er een van de Zeeburgerstraat met Oosterbeerbrug en Mauritskade op de voorgrond. Voor molen De Gooijer staat op die foto een huizenblok dat er nu niet meer staat en de vraag rees wanneer die huizen dan verdwenen. Een der deelnemers meende dat dit op last van de Duitse besetter is gebeurd en dat moet dan in de oorlogsjaren geweest zijn. Onderstaande foto uit de Beeldbank dateert de foto van de afbraak van die huizen echter op 1950-1955, wat in tegenspraak zou zijn met het zojuist gestelde. Cees Schumacher brengt nu licht in de zaak, via een krantenbericht uit november 1945.

In het Financieele Dagblad van 16 november 1945 staat een bericht over het jaarverslag van de Rohyp Bouwkas, die eigenaar van betreffende panden was en ze verhuurd had. De opbrengsten waren nadelig beïnvloed doordat op last van de overheid de erfpachtpercelen Zeeburgerkade 7, 8, 8a en 9 plus Zeeburgerstraat 5, 7 en 9 in januari 1944 ontruimd en afgebroken moesten worden. Een financiele schadeloosstelling was door het Rijk toegezegd maar eind 1945 nog niet uitgekeerd.

Bedankt voor deze info, Cees.

Foto: Stadsarchief Amsterdam, dat de datering op grond van dit krantenbericht mag bijwerken

In de PDF over de markten in Amsterdam door de eeuwen heen zien we dat in de nieuwe uitleg van 1613 al snel markten langs beide kaden van de Prinsengracht werden ingericht. Een belangrijke markt daaronder was de aardappelmarkt die de oneven zijde van de Prinsengracht van Rozengracht tot nabij de Noordermarkt innam. De aardappel werd het belangrijkste volksvoedsel en de Amsterdammers wilden ondanks dit eenvoudige product toch het beste van het beste hebben. Kortom, aardappelen moesten uit Zeeland komen, dan had je pas puik spul. Zeeuwse rooien waren top of the bill.

Foto: Aardappelmarkt t.h.v. Nieuwe Leliestraat, bron: Stadsarchief Amsterdam

Frits Loomeijer beschrijft de Zeeuwse aardappelvaart in de 19de en begin 20ste eeuw in zijn boek 'Met Zeil & Treil' en we kijken even met hem mee om een indruk te krijgen hoe die vaart georganiseerd was. Om te beginnen was er geen contact tussen boer en consument. Daar zat de aardappelhandelaar, de aardappelbaas, tussen en die kocht zijn waar in via commissionairs die zowel contacten hadden met boeren als schippers. Men werkte 't liefst met bekenden en zo konden de schepen speciaal ingericht worden voor de aardappelvaart. Rond de eeuwwisseling telde de aardappelvloot ongeveer 100 schippers met meestal een tjalk. Dat kon de Zeeuwse paviljoentjalk zijn maar er voeren ook Friese en Groninger tjalken tussen. Aardappeltjalken waren bij voorkeur van hout, ook nog in de tijd dat de staalbouw al was doorgedrongen. Dat kwam door de betere isolatiewaarde van hout bij vorst. Bovendien was een deel van de tjalken voorzien van een binnenhuid, de wegering, voor nog betere isolatie. We hoeven Amsterdammers toch niet uit te leggen hoe een bevroren aardappel eruit ziet en smaakt? Dat betekende wel een fors lagere laadcapaciteit. Zonder wegering legden de schippers in de winter een laag stro tegen de scheepswand, met eenzelfde effect. Het laadvermogen van de tjalken varieerde van 40 tot 80 ton.

Foto: Geloste tjalk t/o aardappelmarkt, collectie J. Dane, afgedrukt in het besproken boek

De aardappelen kwamen in zakken naar de kade maar werden per zak in het schip uitgestort op een rooster om gesorteerd te worden; de zieke en kapotte aardappelen kwamen niet mee. Daarna werden ze los in het schip gestort, maar per soort gescheiden. De vaart van Zeeland via Dordrecht en Merwedekanaal duurde op z'n gunstigst twee á drie dagen, maar nam net zo makkelijk een hele week in beslag. De vracht bracht de schipper ruwweg 17 cent per mud (70 liter) op.
In Amsterdam aangekomen koos de schipper de aanlegplek die de aardappelbaas gereserveerd had. De schipper wist waar hij zijn moest, al of niet ingelicht door de commissionair. De aardappelbaas had in principe de lading al doorverkocht en de afnemers stonden klaar om die na het lossen mee te nemen. Voor het lossen kwam een speciale ploeg die niet te passeren was en goed betaald werd. De losploeg bestond uit vier man in zware manchester pakken met een dubbele rij nopen. De meest ervaren man, meestal de oudste, had een voorschoot voor. De vier 'groeven' zich een houvast in de aardappelberg en schepten in cadans een vaatje vol, vastgehouden door de voorschoot, met een speciale houten schop. Een vol vaatje was een halve mud en die ging in een zak. De zak werd in het gangboord gezet en de klant diende die zelf verder te transporteren. De schippers klaagden wel dat de losploeg per mud net zoveel verdiende als zij voor de hele vaart van Zeeland naar Amsterdam.

Foto: Aardappelmarkt t.h.v. Bloemstraat, collectie Schuttevaer

De aardappelvaarten gingen nagenoeg het hele jaar door. Begin herfst kwam de nieuwe oogst van het land. Die werd verscheept naar de grote steden in de Randstad en naar Vlaanderen. Ook 's winters ging de vaart door zolang er geen ijs lag. De schippers mochten zich graag in Amsterdam laten invriezen, zodat de kinderen eens een paar maanden achter elkaar naar school konden. De vaart liep door tot juni, tot de aardappelen op waren of oneetbaar. Het importeren van nieuwe oogst uit verre landen is iets dat na de Tweede Wereldoorlog pas in zwang kwam.
In 1895 verhuisde de aardappelmarkt als een der eerste naar de Marnixstraat.

Het boek van Frits Loomeijer gaat over veel meer aspecten van de beroeps- binnenvaart. Wij beperkten ons tot een enkel product op Amsterdam, omdat in het boek daarvan een ooggetuige verslag staat.

-Wordt vervolgd

Bok-Bok-Berry

Zoals beloofd vandaag een jongens-spel. Als (bijna) vanzelfsprekend was dit een spel met twee kampen in competitie. Om het te spelen moest je de hele straat aflopen en andere jongens 'ophalen', zoals dat heette. De ene helft van de jongens maakte een hechte keten van gebogen staande lijven. De eerste posteerde zich tegen een muur. Dat was wisselend per straat met de rug tegen de muur of met het gezicht. De volgende stak zijn hoofd onder het kruis van de voorganger door en hield deze met beide armen stevig aan lijf of benen vast. Benen wijd voor de balans. Als de eerste met de rug naar de muur stond maakte hij een hoofdsteun met de handen.
De tweede ploeg ging nu bokspringen, maar omdat de keten gesloten was, ging het niet over de bok maar erop. De eerste werkte zich naar het eind van de bok bij de muur. De tweede sprong en sloot aan. Het spel eindigde als:
a. de laatste tegenstander gesprongen was en de bok was nog intact
b. de bok begaf het en de hele kluwen stortte ter aarde. Een sluwe tegenpartij verdeelde zich niet over de bok maar koos een spichtig manneke in de bok uit waarop zich de lijven gingen ophopen, desnoods door op elkaar te gaan liggen. Tweede manier om de sterkte van de keten te beproeven was een enorme aanloop te nemen en met een smak op de keten neer te komen. U ziet op de foto alle technieken gedemonstreerd. Het is iedereen duidelijk waarom dit een jongensspel was?

Foto: © Ben Merk ±1950; bron: Stadsarchief Amsterdam, dat dit kinderspel abusievelijk bokspringen noemt. Dit is nou bok-bok-berry. De enorme belangstelling zal een evenement rond het paleis en de koninklijke familie gegolden hebben en de jongens doodden alleen de wachttijd.

Laat ons meegenieten en stuur hem naar de redactie. Graag via deze link en alléén via deze link a.u.b.

Op YouTube staat een film/diacompilatie met beelden van Amsterdam in de oorlogsjaren.
Klik de afbeelding om te kijken.
Bij YouTube aangekomen krijgt u vanzelf meer films over die periode gepresenteerd.

Zondag 18 maart 1917 - De plaatselijke afdeling van het Revolutionair Socialistische Comité organiseert een betoging tegen de voedselschaarste. De groepering meent de wind in het zeil gekregen te hebben door de ontwikkelingen in Rusland. Daar heeft de tsaar op 8 maart afstand gedaan van de troon, na het uitbreken van de Februarirevolutie. Lenin is op weg gegaan naar Rusland, vanwaar hij verbannen was. Lenin is niet eerder tevreden dan wanneer na nog een revolutie, de Oktoberrevolutie, de macht aan de Bolsjewieken komt.

Voorafgaand aan de betoging heeft de Landelijke Federatie van Revolutionaire Socialisten in een afgeladen volle Handwerkers Vriendenkring de Parijse commune en de Russische revolutie besproken. Het woord wordt gevoerd door Henriette Roland Holst (foto). Zij brengt ook nog de revolutie van 1905 in herinnering, die toen wel mislukte maar nu een vervolg kreeg. Zij ziet nu voor 160 miljoen Russen een nieuwe tijd aanbreken. Het tsarisme is dood, leve de bourgeoisie! Ze ziet hoop voor de rest van de wereld dat ook die bevrijd zal worden van het imperialisme.
Bertus Bouwman is de volgende spreker die een nabespreking houdt over de Parijse commune. Dat wordt nog eens dunnetjes overgedaan door Bernard Lansink Jr. Lansink is volger van Domela Nieuwenhuis en hij predikt het verzet tegen staatsgezag, militarisme en kapitalisme.
De vergadering wordt besloten door zang van het Socialistisch Mannenkoor Excelsior. Daarop trekt de hele zaal met de spandoeken vast uitgerold op naar het Amstelveld, vanwaar de betoging zal starten. Daar bevinden zich al duizenden demonstranten. Zodra die uit de vergadering zich erbij voegen trekt de stoet langs Reguliersgracht, Weteringschans, Westeinde, Van Woustraat en Ceintuurbaan. Nog even langs het huis van de burgemeester in de De Lairessestraat en terug naar wat vandaag Museumplein is om nog een keer toegesproken te worden door Bouwman, Lansink en Kitsz. Tot slot wordt een motie in stemming gebracht en de uitkomst laat zich raden. De tekst: De demonstratie, gehouden 18 maart te Amsterdam, geeft aan de regering te kennen dat zij krachtig ondersteunt de verlangens van het Revolutionair Socialistisch Comité tegen de oorlog en eist onmiddellijke demobilisatie. Voorts een totaal uitvoerverbod van levensmiddelen, onmiddellijke inbeslagname van voorraden levensmiddelen en brandstoffen die dan tegen de prijzen van juli 1914 beschikbaar gesteld dienen te worden. Verder nog onmiddellijke verdubbeling van broodrantsoenen. De vergadering verlangt tot slot bestrijding van de toenemende werkeloosheid door overheidsmaatregelen en uitbetaling van het volle inkomen aan werkelozen.

Niet mis, deze ferme taal. Het gebeuren in Rusland heeft de linkse broeders moed gegeven. Zoals we nu weten dacht zelfs Troelstra niet lang hierna dat ook de SDAP wel garen kon spinnen bij de omwenteling in Rusland.

Niet dat de overheid erg onder de indruk was. Alhoewel..., ze vond het toch de moeite er een propagandafilm tegen aan te gooien.

Hieronder weer een keuzemenu naar oude afleveringen van het jaar 2017. De keuze 2016, 2015 of 2014 leidt naar de laatste aflevering van het betreffende jaar, met onderaan een eigen menu voor dat jaar.

Aanmelden voor deze digitale uitgave    -    Afmelden voor deze digitale uitgave