De snelste met het goede antwoord op de opgave van vorige week was Arjen Lobach. Van hem komt dan ook de nieuwe opgave. De vraag is:

Welke straat kijken we in?

Oplossingen via deze link

Foto: Stadsarchief Amsterdam

Waar nu een onvoorstelbaar glas- en betonpaleis van het Anne Frankhuis staat was ooit de Doofstommen Vereniging Door Liefde Saamgebracht gevestigd. Het adres? Westermarkt 16.

Bij deze opgave voegde Maaike de Graaf meteen de geschiedenis van de vereniging erbij (zie hieronder voor een samenvatting).

Foto: Stadsarchief Amsterdam

De oprichting van de doofstommenvereniging ‘Door Liefde Saamgebracht’ was op 3 januari 1886 te Amsterdam, op initiatief van J. Stuhr - zelf doofstom - en naar het voorbeeld van het Doofstommen-instituut in Groningen. Het doel was de doofstommen uit hun isolement te halen door ze met regelmaat bijeen te brengen. Verder om ze zelf - door arbeid en sparen - fondsen te laten verwerven waarmee de minder bedeelde lotgenoten weer geholpen konden worden: op lotgenoten gerichte armenhulp dus. Activiteiten werden voorlopig gehouden in huizen als dat van de Vereniging tot Verbreiding der Waarheid van de Reveilbeweging of de Amsterdamse Werkmansbond. De behoefte aan een eigen pand werd direct gevoeld maar het duurde tot 1896 voor dat verwezenlijkt kon worden. Dat werd het bewuste pand aan de Westermarkt op nummer 16. Het werd mogelijk door krachtig lobbyen (en bedelen) van bestuurslid C. Hellingman Jr. Er werd lang aan verbouwd en in januari 1898 werd het huis eindelijk opengesteld.

In het gebouw aan de Westermarkt werden 'ruimten gecreëerd voor de werkverschaffing voor uitsluitend dove werklozen: en voor dove WAO-ers op hogere leeftijd: de grote zaal voor bijeenkomsten, de bestuurskamer, een archiefje, een mooi lokaal voor kerkdiensten, de slaapzalen, het magazijn, de meubelmakerij op zolder, de kleermakerij, schoenmakerij en zeilmakerij, bestemd voor dove volwassen vaklui. De werkloze doven werden daar voor voorlopig te werk geplaatst. Het bestuur van de vereniging nam contact op met werkgevers en zo tracht men een werkloze bij een nieuwe werkgever onder te brengen'.

Lees ook het Word-document over de geschiedenis van de doofstommen-emancipatie in de 19de eeuw.

Op de foto boven een interieur van het pand en hier links de aparte toegang tot "de werkverschaffing". Detail uit de quizfoto, bron: SAA

Goede oplossingen kwamen van Arjen Lobach, Anneke Huijser, Hans van Efferen, Ria Scharn en Otto Meyer.

Weet u welke gracht dit is?

Weet u ook de naam van het steegje?

Uw oplossing via deze link

Foto: De Magische Stad

Liet u zich ook niet foppen en zag u dat dit een fragment is uit een foto met meer omgeving? Die is zelfs al een keer onderwerp op deze quizpagina geweest. We kijken naar Waterlooplein 90, hoek Lange Houtstraat.

Goede oplossingen kwamen van Ria Scharn, Anna Denekamp, Han van Efferen en Jan Snijders.

Laat ons meegenieten en stuur hem naar de redactie. Graag via deze link en alléén via deze link a.u.b.

Deze keer gaan we ons weer eens te buiten aan een uitstapje buiten de Singelgracht.

Hoe heet de vaarweg in de voorgrond?

Aan welke straat staan de huizen links?

Welke straat kijken we in, achter peperbus en pissoir?

Oplossingen graag via deze link

Foto: De Magische Stad

Dit was toch wel een puzzel. Totdat de enkeling die doorbeet links achter een gebouw herkende. Het hoofdpostkantoor aan de kant van de Raadhuisstraat. Of misschien de situatie gewoon kende. Dit is de Spuistraat, vlak bij de kruising met de Raadhuisstraat. De voorganger van het Centraal Boekhuis, of tegenwoordig CB, heette Bestelhuis van den Nederlandschen Boekhandel, een initiatief van de Vereniging ter bevordering van de belangen des Boekhandels (VbbB).
Met de wetenschap dat het binnenkort een riante straat zou worden werd het gebouw bot tegen het tabakskantoor van Ankersmit aan de Huiszittensteeg gebouwd (zie PDF, p.5 e.v.).

Een enkeling wist nog te vertellen dat een klein deel van het pakhuis tijdelijk door de Maatschappij tot Nut van 't Algemeen in gebruik is geweest. Dat zat in hetzelfde blok, maar dan aan de Nieuwezijds Voorburgwal. Dat had ook wel iets te maken met boeken maar dan in leesbibliotheken. Dat moest samen met het Bestelhuis in 1924 verdwijnen voor de bouw van het "Geldkantoor", het gebouw voor de Postgirodienst.

Goede oplossingen kwamen van Ria Scharn, Arjen Lobach, Maaike de Graaf, Robert Raat en Hans van Efferen.

Beide foto's: Stadsarchief Amsterdam

Deze fotograaf dwaalde net als Carol vaak door de stad. Er zitten wel een paar jaartjes tussen.

Waar is dit?

Uw oplossing graag via deze link

Foto: De Magische Stad; maker hoort u volgende week

We hebben u helemaal op 't verkeerde been gezet, met dat "oude zijde". Gelukkig hadden we al een slag om de arm gehouden dat een oversteek best mogelijk was en ja hoor..., Carol was de Halvemaansbrug overgestoken en niet de Aluminiumbrug (voor de Staalstraat over de Kloveniersburgwal). Deze foto maakte Carol van het pand Amstel 10.
Dankzij deelnemer Adrie de Koning weten we nu dat het 19de-eeuwse pand van de architecten Van Rossem en Vuyk is. Deze heren kennen we o.m. als de ontwerpers van Carré en heel veel industrieel erfgoed in Amsterdam en de Zaanstreek.

Foto: Carol de Vries

De onderpui is diverse keren verbouwd, de laatste keer tot amusementshal. Dat had verboden moeten worden. Die hal is nu gesloten en een miserabeler uitstraling kan haast niet meer. Het gebruik van de rest van het pand is ook al niet om over naar huis te schrijven: deelnemer Anthony Kolder weet te berichten dat er een verkapt hotelletje in gevestigd is (zie foto opgang; "welkom, uw kamer is op de 3de verdieping. Lift? Hebben we niet, u bent hier aan de Amstel en niet in het Amstel").
Arjen Lobach is er ook even ingedoken en kwam met het volgende: "Amstel 10 was een woonhuis gekoppeld aan een winkel in de Reguliersbreestraat [nrs.11-13; red]. Het werd gebouwd voor de vishandelaar C. Saur, die een paar jaar later het buurpand op nummer 8 tot winkel liet verbouwen, ook naar een ontwerp van Van Rossem en Vuyk. Helemaal bovenin de gevel is een grote letter S aangebracht, van Saur. Het beeld onder het baldakijn stelt de zeegod Neptunus voor. Saur was onder meer agent voor de Zeevisscherij-Maatschappij "Neptunus". Saur had ook een winkel annex visrestaurant en oesterbar op Rokin 134, tot begin jaren 1950".

Goede oplossingen kwamen van Anthony Kolder, Adrie de Koning, Arjen Lobach, Anneke Huijser en Jos Mol.

Op het Velehanden project Amsterdamse Monumenten beschrijven vrijwilligers foto’s uit de collectie van Monumentenzorg voor de Beeldbank van het Stadsarchief.
Meedoen is leuk èn leerzaam. Nieuwe deelnemers zijn altijd welkom! Klik hier.

Op ons verzoek ter afwisseling eens iets anders: een poortje. Op het stickertje onderaan had de fotograaf moeten schrijven wat dit voorstelt en waar de foto genomen werd. Hij vergat het, maar weet u het misschien?

Weet u waar dit is?

Uw oplossing graag via deze link

Foto: Stadsarchief Amsterdam

Wanneer u op een later tijdstip deze foto in de Beeldbank bezoekt kan het zijn dat de beschrijving er al onder staat. Het raadsel is dan al door iemand opgelost.

Deze verhoogde lijstgevel met kuif in Lodewijk XV-stijl is nog niet gelocaliseerd. Hij lijkt wel wat op bijvoorbeeld Prinsengracht 126 maar is het niet.

Voor een latere oplossing nog even deze link

Goede oplossingen kwamen er nog niet.

et functioneren van de nachtwacht werd geregeld door de Vroedschap-resolutie van 15 december 1585. Naast een bereden ruiterwacht werd een gaande ratelwacht ingesteld. De stad werd onderverdeeld in een Oude en een Nieuwe Zijde met aan het hoofd één kolonel. Elke zijde stond onder bevel van een kapitein. Alle drie werden ze bijgestaan door lagere officieren, sergeanten en korporaals. Klinkt nogal militaristisch! Elke stadshelft was onderverdeeld in afdelingen en elke afdeling weer in wijken. Ik hoef niet uit te leggen dat met het groter worden van de stad de aantallen fors toenamen. In elke wijk patrouilleerden twee nachtwakers. De taken waren in een rondeboekje strikt omschreven. De plaats waar gerateld moest worden en waar de tijd omgeroepen diende te worden. Zelfs de “roep” was omschreven: “de klok heit twaalf, twaalf heit de klok”. De nachtwaker ratelde er dus niet maar een end op los, de nachtrust van de omwonenden was heilig.
De nachtwacht trad om half tien zijn dienst aan bij het verzamelpunt van de afdeling, de kortegaard. Binnen de Singelgracht waren er vier: het Zuider-Corps in de Zanddwarsstraat tegen de Zuiderkerk, het Amstel-Corps op het Amstelveld tegen de Amstelkerk, het Beurs-Corps in de beurs van De Keyser en het Tuin-Corps in de Tuinstraat bij de Ratelwachtsteeg. Daar kreeg de nachtwacht instructies, sabel, lantaarn en overkleding om vervolgens naar zijn zitplaats te vertrekken. Dat kon een houten hok op een wallekant zijn maar ook een afgeschotte boog van een brug of sluis. De eerste ronde gebruikte de nachtwaker voor een bedelronde langs de huizen van zijn wijk. De vraag was naar een “turrefie” voor de vuurpot in de zitplaats, maar bedoeld werd een hartversterking, een hassebassie. De stad leverde in elk geval geen brandstof, proviand of warm drinken. Elk half uur liep de nachtwaker zijn vaste ronde. De controle op zijn werk was eenvoudig, omdat het strakke schema op de minuut precies bepaalde waar de nachtwaker was en hij zijn ratel diende te roeren.
Het salaris van de nachtwakers was miserabel laag. Die grepen dan ook elke mogelijkheid aan om hun inkomen te verbeteren. Bekend zijn de Nieuwjaars- en Kermiswensen op rijm, die tegen een fooi aangeboden werden aan de wijkbewoners. Verkapte bedelarij, maar het werd door het stadsbestuur gesanctioneerd. Ook andere stadswerkers boden dit soort wensen aan.

Op Oudejaarsnacht maakten de nachtwakers er een hele show van, door het zingen of opzeggen van hele gedichten:

Komt, burgers, komt nu allen terstond
Het nieuwe jaar intreden.
En ‘k wensch op dezen vasten grond
Veel heil, geluk en zegen.
Het oude jaar, dat is verdweên,
Het nieuwe zijn wij weer ingetreên.

Verheugt u, burgers, in uw lot,
Wilt Hem, den Here, prijzen.
Knielt neder voor den Groten God,
Wilt hem al eer bewijzen.
De nachtwacht wenst u met elkaar,
Veel heil en zegen in het nieuwe jaar.

Het inkomen als nachtwaker werd door sommigen gebruikt om dat van de baan overdag te verbeteren. Die man leed dus ernstig slaapgebrek en het slapen tijdens de nachtdienst was dan ook de meest voorkomende overtreding, op de voet gevolgd door dronkenschap. De straffen waren niet mals, maar ontslagen werd er niet zo gauw. Het was moeilijk genoeg om voldoende personeel te krijgen voor deze hondenbaan.

In de nadagen van de nachtwacht had de reguliere politie de taken van de nachtwacht zover teruggebracht dat de nachtwakers allerlei activiteiten in hun wijk ontwikkelden die een extraatje konden opbrengen. Porder was een van de populairste bezigheden. Iemand die op een bepaalde tijd uit bed moest gebruikte de dienst van de nachtwaker als wekker. Ook het buitenzetten van vuilnis of andere werkjes waarvoor men niet graag zijn bed uitkwam, voerden de nachtwakers uit. Er werden boodschappen opgehaald en bezorgd. Alles was bruikbaar, niets was te gek.
In oktober 1879 werd op papier de nachtwacht afgeschaft, maar in een overgangsperiode bleef men van de diensten gebruik maken. Dit viel samen met een grootscheepse reorganisatie van de politie, die daarna de nachtelijke patrouilles een-voor-een overnam. 1 Januari 1881 viel het doek definitief. Alle zitplaatsen en kortegaards werden ter sloping of verwijdering verkocht.

Bij de afbeeldingen: boven v.l.n.r. historiserend beeld van een middeleeuwse nachtwaker (van piek en dan ook nog eensabel is nooit sprake), de omslag van het boekje van Justus van Maurik waar in de vorige aflevering sprake van was en ratel en klepper verenigd op één foto. Onder v.l.n.r. nieuwjaarswens van de nachtwacht en een detail uit zo'n nieuwjaarswens van een ander jaar: een situatie die de nachtwacht graag uitdroeg, als hoeder van de veiligheid en met man en macht op jacht naar inbrekers.

Maandag 15 januari 1917 - Opening van de nieuwe fabriek van Hollandia-Kattenburg in Amsterdam-Noord. "Waarschijnlijk wist in de eerste helft van de 20ste eeuw niemand in Nederland zó veel van regenjassen als de Amsterdamse ondernemer Jacques Kattenburg. Betrouwbare, waterdichte regenkleding, ooit in Engeland ontwikkeld. Kattenburg had de gummiregenjas in 1909 met groot succes in Nederland geïntroduceerd. Zijn regenkledingfabriek Hollandia-Kattenburg, eerst in de Warmoesstraat, later aan de overkant van het IJ, kon nauwelijks aan de steeds groeiende vraag voldoen. In Nederland, in veel Europese landen en later over de hele wereld werden Kattenburgs ‘Big Ben’- en ‘Falcon’-regenjassen (de laatste genoemd naar de Valkenweg) een begrip".
Dit is de opening van een artikel in Ons Amsterdam in maart 2009. Lees de rest online.

Op de tekening de nieuwe fabriek, zoals vastgelegd door L.W.R.Wenckebach; bron: SAA

De meest afgrijselijke periode beleefde de fabriek toen in het oorlogsjaar 1942 het grootste deel van het joodse personeel gedeporteerd werd en in Auschwitz terecht kwam. Slechts 8 meisjes overleefden dit. Ik stel voor dat u het verslag van deze gebeurtenis leest, dat de site Joods Amsterdam plaatste.

Op de foto het interieur van het atelier in Noord; bron: JoodsAmsterdam.nl

Woensdag 17 januari 1917 - Theo Mann-Bouwmeester viert haar 50-jarig toneeljubileum.

Lees alles over deze toneelspeelster en haar carrière op de site eenlevenlangtheater.nl

Foto: het groepsportret dat t.g.v. het jubileum werd gemaakt.

Hieronder weer een keuzemenu naar oude afleveringen van het jaar 2017. De keuze 2016, 2015 of 2014 leidt naar de laatste aflevering van het betreffende jaar, met onderaan een eigen menu voor dat jaar.

Aanmelden voor deze digitale uitgave    -    Afmelden voor deze digitale uitgave