De snelste met het goede antwoord op de vraag van vorige week was Mike Man. De opgave voor deze week komt dan ook van hem. De vraag is:

Wat en waar is dit?

Het moest juist deze foto zijn en die vonden we nergens groter. U vindt alleen enigszins gelijkende foto's in de Beeldbank

Oplossingen via deze link

Dat had Kees goed gezien, dat deze foto best voor enige verwarring zou zorgen. Dit is dus niet het Concertgebouw maar de vorige Stadsschouwburg die in 1890 afgebrand is. Links zien we nog net een restant van het muurwerk dat tot de Leidsepoort liep.
Hieronder een foto van voor de verbouwing van 1872-'74 naar ontwerp van Springer en De Greef. Goed is te zien dat de gevelbekleding grotendeels uit houten delen bestond. Die bleef zitten en kreeg alleen een 'stenen' schil. Meer over de brand leest u in de PDF over het Leidseplein p.9

Foto's: Stadsarchief Amsterdam

Goede oplossingen kwamen van Mike Man, Anneke Huijser, Otto Meyer, Arjen Lobach, Aschwin Merks, Anna Denekamp, Harry Snijder, Dick van der Kroon, Ria Scharn, Gerard Beerman, Jos Mol, Ton Brosse, Kees Valentijn, Gerard Koppers, Hans Goedhart, Robert Raat, Hans van Efferen, Adrie de Koning,

Dick van der Kroon heeft deze foto voor u uitgezocht. Aan u de vraag:

Waar is dit?

Laat het ons weten via deze link

Dat dit niet een stuk landelijke polder was, begreep u wel uit de huizen op de achtergrond. Dit was een braakliggende vlakte na de sloop van huizen en bedrijfspanden tussen Amstel en Rembrandtplein. U kijkt tegen de achterkant van huizen aan de Amstel 116 en hoger en aan de Bakkersstraat (links). De situatie wordt een stuk duidelijker als we de foto hieronder bekijken die de fotograaf maakte toen hij een kwartslag naar links was gedraaid. Dan zien we opeens de zijkant van het Gouden Hoofd op Rembrandtplein 27. Het gapende gat is ontstaan door sloop van o.a. het Brouwerswapen, Rembrandtplein 29 en Amstelstraat 1-3.
De ontwikkelaar had graag het Gouden Hoofd ook plat gegooid maar daar stak de Gemeente toch een stokje voor.

Op de hoek van de Amstelstraat was ooit de Nieuwe Karsseboom door een lelijk kantoorgebouw vervangen, dat in het kader van deze enorme sloop ook weer plat ging. Daar ongeveer stond de fotograaf.

Op de ontstane ruimte heeft Nedstede Groep een groot kantoor/winkel/horecacomplex neergezet waar o.a. Booking.com een pleek kreeg. Het gebouwencomplex gaat overigens van hand tot hand, dus wie nu de eigenaar is hangt van de dag af dat u dit leest.

Goede oplossingen kwamen van Arjen Lobach, Erik-Jan Noomen, Mike Man,

Laat ons meegenieten en stuur hem naar de redactie. Graag via deze link en alléén via deze link a.u.b.

Een hele aparte deze week. Een schilderij..., of liever gezegd een schildering. U hebt hem vast al eens gezien en misschien weet u ook precies wat het tableau voorstelt.

Wat wordt op deze schildering voorgesteld?

Waar was de schildering te vinden?

Oplossingen graag via deze link

Prentbriefkaart: Collectie Roeland Koning

Zegt de Spieghelschool u iets? Die was er op twee adressen: op de Overtoom 16 maar daarvoor op de Marnixstraat 404, vlakbij het Leidseplein. Die school werd rond 1890 gebouwd en begin 1930-er jaren als schoolgebouw afgekeurd, waarna de Spieghelschool naar de Overtoom verhuisde. Toen kwam het DelaMar-theater erin, een cadeautje van de echtgenoot van Fien DelaMar. Dat theater werd tot Nieuwe DelaMar onder directie van Wim Sonneveld. In het pand rechts op de foto (nr.402), kwam bioscoop Calypso. Dat geheel is nu tot Van den Ende´s DelaMar Theater omgebouwd.

Veel meer over de opeenvolgende theaters in het gebouw en over de directe omgeving leest u in de PDF over de Trapjesschans.
Klik de omslag om te lezen (pp.23/25)

Over de bioscopen Calypso en Cinema Bellevue leest u in de PDF over alle Amsterdamse bioscopen p.137 e.v.

Goede oplossingen kwamen van Anneke Huijser, Arjen Lobach, Ria Scharn, Kees Valentijn, Maaike de Graaf, Mike Man, Jos Mol,

Nog een foto van Carol, eentje uit een andere hoek..., van de stad bedoelen we.

Waar is dit?

Uw oplossing graag via deze link

Toen hij deze foto maakte voer Carol door de Brouwersgracht richting Singel en Nieuwe Haarlemmersluis. Rechts ziet u de pakhuizen aan het begin van de Brouwersgracht, de oneven zijde nrs. 1-11.
Dit stukje Brouwersgracht, dat beduidend smaller is dan de rest ervan, behoort bij de allereerste stadsuitbreiding na de Alteratie, die plaatsvond in 1582-'84. De rest van de gracht maakt deel uit van de Derde Uitleg van 1609-'13.

Meer over de eerste uitleggen van de stad leest u in de PDF daarover. Daarin leest u o.a. hoe in 1593, tijdens de Tweede Uitleg, de plannen wijzigden en de uitleg een stuk groter werd.

Klik de omslag om te lezen

Goede oplossingen kwamen van Arjen Lobach, Anneke Huijser, Otto Meyer, Han Mannaert, Ria Scharn, Hans van Efferen, Mike Man, Jos Mol, Adrie de Koning,

Na de Kerstdagen zal de gebruikelijke oudejaarsquiz verstuurd worden. Ook dit jaar verloten wij weer een proefabonnement Ons Amsterdam onder de goede inzendigen. Het abonnement geldt voor een heel jaar en stopt daarna automatisch.

In 1592 nam het stadsbestuur de beslissing de begonnen uitbreiding tot wat nu de Herengracht is, aan de oostzijde verder uit te breiden met werkeilanden ter vervanging van de ruimte die de scheepsindustrie op de Lastage in beslag nam. De vuurgevaarlijke industrie kon dan verhuizen en de Lastage geschikt gemaakt worden voor woningbouw.
Uilenburg was het eerste klaar en de erven werden eind december 1593 al geveild. De aanleg van de infrastructuur was helemaal gericht op scheepswerven. De Oudeschans was meer dan dubbel zo breed geworden (57m) zodat grote schepen te water gelaten konden worden. De kopse einden van het eiland waren gereserveerd voor de stad; aan de noordzijde kwam o.a. de geschutswerf en aan de zuidzijde de admiraliteit. In het hart van het eiland lag een strook die bedoeld was voor de woningen van werfpersoneel en voor loodsen. De wallenkanten waren rondom ingericht voor scheepshellingen, dus aflopend tot het wateroppervlak. In 1597 liet Pieter Bast zien hoever het eiland al in gebruik genomen was.

Kaart Pieter Bast 1597 (KOG)

Emplooi was er genoeg voor scheepswerven; de Tachtigjarige Oorlog begon lekker op gang te komen met diverse successen voor de Republiek. De kooplieden begonnen hun vleugels uit te slaan naar verdere oorden op de wereld. Dat veranderde door het Twaalfjarig Bestand (1609-1621). De oorlogsindustrie lag bijna plat en de handeldrijvende compagnieën compenseerden dat niet voldoende. De bebouwing in het hart van het eiland werd uit nood te gelde gemaakt en veranderde in woningen voor de grote toestroom van vluchtelingen die hier een goed heenkomen zochten. De Admiraliteit verhuisde in 1618 van Uilenburg naar Rapenburg en de stad richtte ook dat terrein in voor woningbouw. De hellingen werden opgehoogd tot kaden en er kwam een straat langs de waterkant. Dat wilden de sappelende scheepsbouwers ook wel en schoorvoetend gaf het stadsbestuur toe. Ook aan de westkant van het eiland kwam een kade met enkele dwarsstraten naar de hoofdstraat langs de bebouwing in het midden (Batavierstraat). Het stadsbestuur maakte zich wel enige zorgen over het verlies aan scheepsbouwcapaciteit maar men kon de werven ook niet failliet laten gaan. De scheepswerven maakten één voor één plaats voor woningen. De stad verplaatste ook nog eens de  geschutswerf en maakte ook daar een kade. In ±1623 was de westelijke helft van Uilenburg bewoond en bleef alleen aan de oostzijde nog scheepsbouw over. Dat kunnen we vaststellen aan de hand van de kaart van Balthasar Florisz. van Berckenrode uit 1625 (SAA).
De laatste scheepsbouw op Uilenburg verdween toen nieuwe werkeilanden na 1661-’62 verder buiten de stad geplempt werden, met Wittenburg voor de particuliere scheepswerven.

Boven: kaart Balthasar Florisz van Berckenrode 1625 (SAA)

Wie bevolkten nu de vrijgekomen ruimte voor woningbouw? De eigenaren van de voormalige werven verkochten hun grond aan speculanten of bouwden zelf huisjes op hun grond en verhuurden die. Dat is zelden een garantie voor kwaliteitsbouw, in beide gevallen niet. De huisjes werden dan ook bevolkt door de minst draagkrachtigen en immigranten. De immigrantenstromen in die jaren kwamen uit het oosten: Asjkenazim op de vlucht voor vervolging, eerst uit Duitsland en daarna uit Polen, Rusland en de Baltische staten. En voor alle nieuwkomers maakten de geloofsgenoten plaats door wat in te schikken. Zo werd Uilenburg tot het hart van het zelfgekozen joodse getto dat geen getto genoemd mag worden.

Foto: De heilige Arke van de Uilenburger synagoge (RCE)

Links de Batavierstraat, kort voor de sanering.

Onder de Uilenburgergracht met de oostelijke bebouwing van Uilenburg. Dat bleef altijd een industrieel gebied met als enige 'vreemde eend in de bijt' de synagoge.

Beide foto: Stadsarchief Amsterdam (SAA)

In week 14 van het jaar 2015 lieten we dit portret zien en stelden daarbij de vraag: waar is de Réveil-buurt? Als enige hint stond er het portret links bij. Een redelijk aantal deelnemers had met Roelof Weide's (hij is helaas overleden) vraag naar de Réveil-buurt geen moeite. Anna Denekamp bijvoorbeeld herkende Isaac Da Costa in nevenstaande prent en dacht dat het om de buurt rond de Bilderdijk- en Kinkerstraat moest gaan. Goed gezien!
Ook al zijn er door de hele buurt tot aan de Overtoom en Kostverlorenvaart namen van schrijvers- en dichters van het Réveil te vinden (Nicolaas Beets, De Genestet), Roelof bedoelde de buurt die omgeven wordt door Nassaukade, Jacob van Lennepkanaal, Bilderdijkgracht en Hugo de Grootgracht.

Ria Scharn werd in de hierboven omkaderde buurt geboren, om precies te zijn op de Bilderdijkkade. Zij is aan het werk gegaan om een mooi afgerond verhaal bij deze quizvraag te schrijven. U kunt de PDF nog eens lezen door op de omslag links te klikken.

Fred Houthuijs ontdekte deze "stapsteen" in het plaveisel voor de bookshop op het Spui.

Weet u wie deze plaquette heeft ingemetseld en waarom of ter ere van wie of wat?

Laat het ons weten via deze link

Ets van Lucas van Leijden uit 1523, met een "tandarts" en zijn tandartsassitente die wel een heel vreemde invulling aan haar taak geeft (collectie: Boymans van Beuningen).

akkenrollers, gauwdieven en beurzensnijders zijn er altijd geweest. Het was een paar eeuwen terug een gevaarlijk ‘beroep’. De beurzensnijder begaf zich altijd onder mensen die door iets afgeleid werden. Dat verschilt niet met vandaag. De kans op een heterdaadje was altijd aanwezig. Jacob Bicker van Raye beschrijft in zijn dagboek ‘het merkwaardigste meyn bekent’ dat op 25 januari 1749 op de Dam ‘Justitie gedaan werd’. Een vrouw zou gedood worden door wurging, nog een vrouw en negen mannen werden gegeseld en een gebrandmerkt. Onder het publiek was een zakkenroller actief die op heterdaad betrapt werd. Er ontstond een hevig tumult waarbij honderden mensen onder de voet gelopen werden. Na afloop lag de Dam bezaaid met kledingstukken, hoeden, pruiken en schoenen. Echt gewond raakte niemand, behalve de zakkenroller later; die werd opgepakt en in het cachot gebracht. Hij zou bij de volgende serie delinquenten op het schavot staan.
Ook toen al bedachten kruimeldieven dat je kinderen moest inzetten. Als die gepakt werden volgde een relatief lichte straf. Ook dat zien we vandaag weer terug. In 1406 lezen we in het Bouck van Memoriën over de 13-jarige zoon van Martius Goejans die beurzen gesneden had. Omdat hij zo jong was kreeg niet hij straf maar zijn vader.

.
Door te veinzen dat hij niets van de hobby van zijn zoon wist, kwam hij er met een geldboete van af. Iets minder compassie had men met de 16-jarige Jan Mathys die op heterdaad betrapt was. Hij had in het hele Gewest in diverse steden slachtoffers gemaakt, maar ontliep door zijn jeugdige leeftijd een lijfstraf. Hij stond een hele dag tot middernacht ‘aan de kaak’, de schandpaal. Daarna werd hij met een hijskraan in een mand boven de gracht gehesen en aan zijn lot overgelaten. Kon hij zwemmen, dan kon hij zich over de rand werken en naar de kant zwemmen. Aan de wallenkant stonden gerechtsdienaren te wachten wat gebeuren zou om hem dan gevankelijk naar een stadspoort te begeleiden waar voor hem een verbanning van elf jaren begon. Dat was niet alleen een verbanning van de stad maar van het hele Gewest Holland. Bij overtreding wachtte hem alsnog de dood.
Volwassenen kwamen er minder genadig van af. De straffen varieerden van geseling of brandmerken - meestal samen met verbanning - of het afhakken van een hand, afhankelijk van eventuele eerdere vergrijpen. Vrouwen werden daarbij niet ontzien, zoals we in eerder vermeld voorbeeld zagen. Draaideur-criminelen had je toen ook.

Maandag 24 december 1917 - 40-Jarig bestaan van het schoolmuseum. Het Nederlandsch Schoolmuseum startte in 1877 met als doel nieuwe leer- en hulpmiddelen voor het onderwijs te verzamelen en beschikbaar te stellen. De collectie is nu (2017) ondergebracht bij de UvA en telt 98.000 banden uit de periode 1600-2000, waarvan 12.000 uit de negentiende eeuw. Zo'n veertig procent van het geheel bestaat uit schoolboeken voor lager en middelbaar onderwijs, vooral Nederlandse drukken. Alle schoolvakken zijn vertegenwoordigd, meestal met opeenvolgende drukken. Ook zijn er boeken te vinden over pedagogiek, psychologie en didactiek. Verder zijn er kinderboeken, (wand)platen en tijdschriften. Het schoolboek is een stille getuige van kennis, beelden, begrippen, ideeën, waarden en normen die in een bepaalde periode een rol spelen. Deze collectie bestrijkt een lange, aaneengesloten periode en dekt alle schoolvakken. Daarom is ze van grote cultuurhistorische waarde en onmisbaar voor onderzoek naar de geschiedenis van onderwijs en opvoeding.
De Collectie Nederlands Schoolmuseum bevat ongeveer 98.000 titels. Momenteel zijn 4.730 19e eeuwse titels digitaal beschikbaar via bladeren of zoeken. Deze selectie bevat onder meer ongeveer 2.800 titels die niet in andere bibliotheken voorkomen.

Maandag 31 december 1917 - Begin van de melkrantsoenering. Die was al lang van tevoren aangekondigd maar tot het laatste uitgesteld.
Er verschenen aan het eind van de oorlog hele boekwerken over koken met de beschikbare producten. De dame links animeert op een pamflet om zelf melk te maken van melkpoeder.

Hieronder weer een keuzemenu naar oude afleveringen van het jaar 2017. De keuze 2016, 2015 of 2014 leidt naar de laatste aflevering van het betreffende jaar, met onderaan een eigen menu voor dat jaar.

Aanmelden voor deze digitale uitgave    -    Afmelden voor deze digitale uitgave