De snelste met het goede antwoord op de vraag van vorige week was Kees Huyser. De opgave voor deze week komt dan ook van hem. De vraag is:

Welk gebouw is dit?

Oplossingen via deze link

Wanhoop bij de ene helft van de deelnemers en een zucht van 'eindelijk thuis' voor de andere helft. Harry Snijder zocht het weer eens in de Jordaan met deze foto van het Schone Weespad.

De beide oorspronkelijke Weespaden vormen een unieke situatie in de Jordaan. In structuur zijn het uit de kluiten gewassen gangen, die in de nieuwe nummering van 1875 bij de 2e Laurierdwarsstraat hoorden. Maar de foto laat zien dat ze een stuk rianter waren dan de gemiddelde gang. U vindt beide Weespaden tussen de Rozen- en Laurierstraat.

In werkelijkheid zijn het Vuile en het Schoone Weespad restantanten van het pre-stedelijke Weespadt, een pad langs (of evenwijdig aan) een weersloot. Tijdens het rooien van de Jordaan werd besloten dat de bebouwing te goed was om afgebroken te worden en het pad als een riante gang in de bebouwing ingepast zou worden.

Lees hier wat J.Kannegieter over het Weespadt vertelt

Foto: Stadsarchief Amsterdam

Goede oplossingen kwamen van Kees Huyser, Anna Denekamp, Anneke Huijser, Kees Valentijn, Ria Scharn,

Pieter Klein vond weer een plaat voor de keuze-rubriek. Aan u de vraag:

Waar is dit?

Laat het ons weten via deze link

Toegegeven, je hebt een paar goeie ogen nodig om op de gevel te lezen dat daar het kantoor van Levensverzekeringsmaatschappij Aurora is. Als je dat als zoekterm bij de Beeldbank ingeeft rolt Herengracht 62 er onmiddellijk uit. In 1961 wisselde Aurora de Herengracht in voor het nieuwe kantoor Stadhouderskade 1A

In 1960 legde de Mij. beslag op Stadhouderskade 1 en Overtooom 1-3, brak alles af en richtte een groot kantoorpand op. Nadat de Gem. Woningdienst vertrok uit Stadhouderskade 2 werd het gebouw uitgebreid tot wat er nu staat.
Aurora is hier allang niet meer te vinden; het is nu een kantoor-verzamelgebouw geworden waar ook plaats is voor andere soorten bedrijven, als sportstudio's edg.

Alle foto's: Stadsarchief A'dam

Goede oplossingen kwamen van Arjen Lobach, Anneke Huijser, Anna Denekamp, Mike Man, Ria Scharn, Jos Mol, Adrie de Koning, Hans van Efferen,

Laat ons meegenieten en stuur hem naar de redactie. Graag via deze link en alléén via deze link a.u.b.

Deze neo-renaissancegevel staat er vandaag nog steeds. De gevel dus. Wat er vandaag achter zit, is de tweede vraag.

Welk adres heeft dit neo-renaissancegebouw?

Wat schuilt er vandaag achter?

Oplossingen graag via deze link

Foto: Stadsarchief Amsterdam

De foto kan gedateerd worden op 7 februari 1929, toen de voorverkoop plaats vond voor de AVRO Stedenavond op 8 februari. Dat dokterde Maaike de Graaf uit, naar aanleiding van de cryptische beschrijving 'Radio' bij deze foto in de Beeldbank. Het gaat dus niet zozeer om een congres; de AVRO organiseert meer Stedenavonden, de volgende al op 1 maart 1929 in Haarlem. Wat we op de foto zien zijn de honderden wachten voor de kassa van theater Carré, om een plaatsbewijs te bemachtigen. In de verte is de luifel van Carré te herkennen. De queue staat van de Nieuwe Prinsengracht tot de ingang aan de Amstel. Voor wie niet uitzocht waarom die mensen precies stonden te wacht maar wel met 'Radio' of 'Carré' kwamen..., alles goedgerekend. Carré was de volgende dag stampvol en de directie beloofde de vele teleurgestelden dat de avond op een later tijdstip herhaald zou worden.

Op de foto Willem Vogt, directeur van de AVRO en eerste spreker van de avond

De grote belangstelling voor de avond was ontstaan omdat bekend gemaakt zou worden wat de resultaten van de inzamelingsactie "Eigen Zender" waren. Giro 128.000 was voor de leden een begrip geworden was. Wat was er aan vooraf gegaan?
De NSF (seintoestellenfabriek) had in 1923 de draadomroep HDO in het leven geroepen. Op 1 januari 1928 werd die HDO omgezet in de radio-omroep AVRO. De belangstelling was groot omdat dit een omroep zou worden waar 'de kerk' niet de allesbepalende vinger in de pap zou hebben. Op de Stedenavond in 1929 kon men al melden dat het getal van 150.000 leden gepasseerd was. In navolging van de KRO en de NCRV wilde de op 1 januari 1928 aangetreden eerste directeur Willem Vogt ook over een eigen zender beschikken en hij startte de inzamelingsactie 'Giro 128.000'.
Over het verloop van de avond leest u in het Algemeen Handelsblad van 9 februari 1929.

Foto: Stadsarchief Amsterdam

Goede oplossingen kwamen van Arjen Lobach, Anna Denekamp, Anneke Huijser, Otto Meyer, Adrie de Koning, Maaike de Graaf, Ria Scharn, Ton Brosse, Ron Huissen, Jos Mol, Mike Man, Hans van Efferen, Robert Raat, Wim Huissen,

Daar hebben we weer eens een foto van Carol de Vries. Voor alle nieuwkomers: hij heeft een sloep en vaart met enige regelmaat voor ons door de grachten en maakt foto's. Vanwege het afwijkende perspectief is dat net iets anders dan er langs lopen of rijden. Deze keer maakt dat niet zoveel uit; de wallenkant is betrekkelijk laag.

Waar is dit? (locatie of huisnummers)

Uw oplossing graag via deze link

De Nes was in de 19de eeuw hèt uitgaansgebied van Amsterdam, samen met het Rembrandtplein en Amstelstraat. Op de foto staat het dichtgetimmerde café chantant Victoria op nummer 13-15, door het publiek liefkozend 'de Vic' genoemd. Het had de deuren geopend in 1886. Wij laten hieronder een tekening van Herman Missët zien met de Vic in betere dagen. Missët kreeg in 1906 een seintje dat de Vic op het punt stond te verdwijnen. Op de foto staat dat het gebouw weer te huur is, maar in 1912 zou het alsnog afgebroken worden. Het jaar erop werd de nieuwbouw van goud- en zilderfabriek H. Drijfhout & Zn geopend worden. Het gebouw was getekend door architect Josef Herman in een stijl die 'Traditionalisme' wordt genoemd. Het pand huisvest nu een hotel en het gebouw is rijksmonument #518490.

Op de foto lijkt er nog een heel eind Nes te volgen maar we kijken naar de Dam en aan het huisnummer 13-15 af te lezen moet die vlakbij zijn. Links buiten de foto begint de Hermietenstraat.

Foto: Stadsarchief Amsterdam

Goede oplossingen kwamen van Anna Denekamp, Anneke Huijser, Ria Scharn, Adrie de Koning, Hans van Efferen, Jos Mol, Robert Raat,

Als tweede deel van de nieuwe serie over belangrijke Amsterdamse architecten een bijdrage over de architect van het stadhuis op de Dam. Hij ontwierp meer dan alleen het 'Achtste Wereldwonder', er staan of stonden ook elders in de stad nog bouwwerken. Niet veel! Zoals in de tekst te lezen is: je kunt ze op de vingers van één hand tellen.

Klik de omslag hieronder om te lezen

De quizplaat van week 25 in 2014.
Snelheid was deze keer niet belangrijk. Er werd gevraagd om een origineel verhaal over de speurtocht en dat zou beloond worden met een ansichtkaartenboekje over de Amsterdamse grachten.

Koelbloedig fileerde Maaike de Graaf deze raadplaat in de onderdelen die houvast konden bieden: pierementen, firmaborden, notenbalk en de hint 'Warnies'. Ikzelf had al naar krantenadvertenties van zeilmakerij Schouten gezocht en niets gevonden. Niet al te makkelijk dus, dacht ik, dan kan deze plaat wel. Maar ik had niet op de vasthoudendheid van Maaike gerekend: zij vond het adres in een handomdraai: Brouwersgracht 256. Maaike heeft het boekje dik verdiend vanwege de beschrijving van de hele zoektocht, die u hieronder vindt. Dit was het moment dat Maaike de Graaf uitgeroepen werd tot de Miss Marple van dit digitale weekblad.

"Mijn zoektocht is begonnen met de zeilmakerij van Schouten op te sporen. Uiteraard heb ik daarbij gebruik gemaakt van de digitaal beschikbare kranten. Zo kwam ik op de Brouwersgracht nummer 256 uit. Daarna de Beeldbank van Amsterdam geraadpleegd. Met de locatie als zoekterm krijg je een foto (links) te zien. Na inzoomen is zowel het bord van zeilmaker Schouten zichtbaar, als bij de buren op nummer 258 de aanduiding 'DRAAIORGELS',  wat zou kunnen duidden op een stalling voor draaiorgels".

Dat klopte aardig met de pierementen op de raadplaat.

Draaiorgels in de Jordaan, dan valt toch meteen de naam Perlee, of niet? Maaike zocht opnieuw in kranten met als aanvulling de naam Perlee. Ze vond een groot artikel, notabene in de Leeuwarder Courant van 1957. Ook hier kwam de naam Warnies naar voren en tevens van de tweede draaiorgel-verhuurder in Amsterdam: Henk Möhlmann.
"Daarna ben ik gaan zoeken op Warnies en stuitte op info in de De Waarheid van 1950, welke ik weer ontleend heb aan het artikel over het draaiorgel en over Leon Warnies in het bijzonder.
De twee kleinzonen van Warnies zijn Gijs Perlee en Henk Möhlmann".

En dan die notenbalk. Daar had Maaike niet veel aan:
"Voor wat betreft het noten kunnen lezen: nu kan ik toevallig noten lezen, maar ik kon er geen ‘chocola’ van maken zogezegd. Uit het notenschrift kon ik dat niet opmaken omdat het niet scherp genoeg was (of ik moet een ander brilletje aanschaffen). Echter na een speurtocht op de Beeldbank en inzoomen heb ik de oplossing gevonden".
Ik kon ook geen scherpere afbeelding plaatsen, want dan was het raadsel weggegeven. Het zijn geen noten maar letters. De versierinkjes moeten de indruk wekken dat het om noten gaat. Dat is de foto hierboven, een detail uit deze afbeelding. Tot zover Maaikes zoektocht. Raadsel opgelost.

Over draaiorgels....
Liefhebbers van draaiorgels zijn er in soorten en maten. Soms rollen ze vechtend over de vloer over technische futiliteiten, soms staan ze gearmd en met tranen in hun ogen naar hun favoriete instrument te luisteren. Hoe het draaiorgel in Amsterdam terecht kwam is een heel verhaal. In het kort komt het er op neer dat Leon Warnies zgn. 'orchestrions' uit Frankrijk importeerde, als dansorgel, als kermisorgel en op een kar gebouwd als straatorgel. Hier een luistervoorbeeld van de klank van het orchestrion De Wilhelmina. Dat ging goed zolang de orgels stationair opgesteld stonden. Het straatorgel echter had van twee dingen erg veel last: van bestrating met kinderhoofdjes raakten de orgels makkelijk ontstemd en door het straatrumoer werden ze makkelijk overstemd. Carl Frei uit het Duitse Schiltach, die tijdelijk naar Breda verhuisde, had voor beide problemen een oplossing en hij begon orchestrions om te bouwen zodat ze luider klonken en beter bestand waren tegen schokken. Dat werd het huidige draaiorgel. Hier onder staat een link naar de Kring van Draaiorgelvrienden met o.a. een site vol specifieke informatie.

Nog veel meer informatie over draaiorgels vindt u op de site van de Kring van Draaiorgelvrienden.

De Belg Leon Warnies (1835-1903) had al een avontuurlijk leven achter de rug als kermisreiziger en variétéartiest toen hij in 1874 in Amsterdam neerstreek. Hij werd op het schip, dat hem vanuit Zuid-Amerika terugbracht naar Europa, door blikseminslag in de mast blind en moest steeds begeleid worden als hij zijn huis wilde verlaten. In 1875 streek hij in de Amsterdamse Jordaan neer en daar zou hij zich werpen op het importeren en verkopen van orgels, van buikorgel tot dansorgel. Hij zorgde ook voor de muziek op die orgels, eerst de cylinders met pennen, later de draaiboeken.
De anecdote gaat dat hij vanuit de woning met het bonken van zijn stok aangaf hoeveel tandjes de stemsleutel nog moest draaien om op toon te komen. Zijn echtgenote Suzanna van Himste (1845-1910) nam een flink deel van de zakelijke leiding op zich en was goed in de contacten met de huurders van orgels, vaak arme sloebers. Suzanna was ook zeer sociaal bewogen en verleende allerlei hulp aan buurtbewoners. Zij was dan ook ongekend populair in de Jordaan.

Leon Warnies had twee dochters Sus en Tume, of officieel Maxima Suzanna (trouwde met Hendrik Möhlmann) en Leontine Ermina (die trouwde met Gijsbert Perlé). Dat werden de moeders van respectievelijk Henk Möhlmann en Gijs Perlee Jr (i.p.v. Perlé). Deze kleinzonen zetten in de vorige eeuw het werk van opa voort door draaiorgels te laten bouwen, te verhuren, te onderhouden en te stallen! Dat was Gijs Perlee in de Westerstraat en Henk Möhlmann op de Brouwersgracht 258.

De familie Warnies kwam in 1895 op het adres Brouwersgracht 214 wonen, na jarenlange omzwervingen in de Jordaan. Het onderstuk kende toen nog een diepe loods op de begane grond en was verder zó groot (vier woonlagen) dat de complete familie met aanhang er kon wonen.
Na het overlijden van Leon Warnies in 1903 werd het bedrijf voorgezet door zijn zonen Leon jr. en Gabriël onder streng toezicht van de weduwe Suzanna. Toen dat toezicht door plotseling overlijden in 1910 wegviel ging het bergaf met de zaak en in 1923 werd de hele handel - 54 orgels - via een opzienbarende veiling in Frascati verkocht. De weduwe van Hendrik Möhlmann, Suzanna, kocht uit die boedel een aantal orgels terug en zette de orgelverhuur met haar zoon Henk voort. Gezien deze gang van zaken lijkt het geen vrijwillige verkoping te zijn geweest (let op, gecorrigeerd). Leontines man Gijsbert was in een ander circuit ook met orgels bezig, had eerst de broers Warnies geassisteerd en was na 1910 alleen verder gegaan. Dat werd de Perlee-tak van Leon Warnies' erfenis.

Nu zitten we nog met het verschil tussen Brouwersgracht 214, de basis van het Warnies-imperium, en nummer 258 van de raadplaat, de werkplaats van Möhlmann. De overgang van Warnies op 214 naar Möhlmann op 258 schijnt niet gedocumenteerd, maar het meest waarschijnlijke scenario is het "faillissement" in 1923 en het verplicht ontruimen daarna. Nummer 214 was inderdaad een groot woon/werkpand naast de serie pakhuizen 'het Groene Hert' (204-212). Nummer 214 was in 1871 verbouwd van pakhuis tot kuiperswerkplaats met vier woonlagen daar boven. Het pandje 258 was veel kleiner met maar twee woonlagen erboven.

Als u uw oude jaargangen Ons Amsterdam heeft gekoesterd vindt u uitgebreide artikelen over Leon Warnies en Henk Möhlmann in Jg.37 (1985), pp.30-35 en over de familie Perlee in Jg.35 (1983), pp.9-11.

Op YouTube staat een geluidsopname van o.a. het Möhlmann-orgel De Klok. De foto erbij is genomen op de Oranjebrug over de Brouwersgracht. Dicht bij de stalling van Möhlmann dus.
http://youtu.be/0HhE1TyzIpE

Nog meer orgelklanken via YouTube.

Redactie: wij hopen dat alle links nog steeds werken; zo niet, dan heeft men de bestanden verwijderd

ie vogel die op dit platform al die boekjes heeft geplaatst, deed dat ook over mijn Jordaan. Ik begrijp hem niet zo goed; volgens hem bestaat de Jordaan uit huizen, straten en grachten. Klopt geen bal van! De Jordaan werd gemaakt door mensen van vlees en bloed. Wie over de Jordaan wil schrijven doet dat over de mensen die er wonen en niet de krotten waarin ze wonen.
Dat de Jordaan stedenbouwkundig een kostbare vergissing is gebleken, kan wel zijn maar de mensen deden het ermee. Taai als ze waren maakten ze deze vergissing tot hun buurt en gelukkig liet de stad ze hun gang gaan. De straten en bruggen sloten van geen meter aan op die van de rest van de stad en ook het karakter van de Jordaner sloot niet aan bij dat van de grachtenbewoners.
De Jordaan is trouwens veel ouder dan 1613; het verbreden van een sloot en het bestraten van een pad neemt niet weg dat er al tientallen jaren mensen woonden en werkten. En ze bleven er wonen want ze hadden hun omgeving tot de hunne gemaakt. Dat buurtje werd opnieuw ingekaderd door Prinsengracht en Lijnbaansgracht maar de mensen waren dezelfde met hun sterke karakters en laaiende levensdrift. Ze waren burgerlijk en sentimenteel, konden feestvieren als geen ander en trokken de beurs als ergens nood aan de man was.
Dat is het wonder van de Jordaan; de woonomstandigheden waren belabberd maar de mensen waren van goud. Waar andere buurten met vergelijkbare omstandigheden vergaarbakken voor criminelen werden, was de controle in de Jordaan een garantie voor een sterk sociale leefomgeving. De bewoners waren ridderlijk als kruisvaarders, mediterend als monniken en opstandig als geuzen.

Het zijn niet de lelijkste bloemen die nabij een mestvaalt groeien. Dat maakt het begrijpelijk dat langs de Jordaangrachten ook aanzienlijke burgerlieden neerstreken, ex-burgemeesters of kooplieden die zich net geen huis in de grachtengordel konden veroorloven. Burgemeester Huydecoper woonde ooit aan de Lauriergracht en toen de drukkerij van Blaeu achter de Gravenstraat affikte, verplaatste hij zijn werkplaats naar de Bloemgracht. En Rembrandt, Govert Flinck en Breitner woonden er. De Jordanezen waren tevreden met het verschil in standen; standen waren er altijd geweest en zouden er altijd zijn. Onze Lieve Heer heeft èn de sinjeurs èn het minne volk geschapen. En wat steeds een troost was en tot veel gebezigde gezegden leidde: de pijp uit gaan we allemaal en het laatste hemd heeft geen zakken.

Nou moest je de Jordaner niet piepelen of onderdrukken, dan waren de rapen gaar. Hij stond op zijn ‘ponteneur’ en wilde het gevoel hebben koning in zijn koninkrijkje te zijn. De buurt had zijn eigen moraal maar ook zijn eigen wetten. Het was geen eiland maar het voelde wel zo. Daar zijn de heren op het gemeentehuis vaak achtergekomen. Met veel geweld moesten opstandjes de kop ingedrukt worden en de omstandigheden werden snel aangepast. De strijdbaarheid werd er niet minder om.

Wat ze genekt heeft is de sanering van de buurt. Ze werden verstrooid over de stad, Amsterdam-Noord, Purmerend, Lelystad en noem maar op. Pas toen doofde de gloed.

Woensdag 15 december 1917 - De Gemeenteraad besluit tot de instelling van scholen met 4-jarige cursus voor M.U.L.O.-onderwijs. Er is landelijk een enorm geharrewar over de termen U.L.O. en M.U.L.O. In Amsterdam werden ze nogal makkelijk door elkaar gehaald, zeker in de volksmond.
Sinds de Onderwijswet van 1857 bestaan er al U.L.O.-opleidingen met 3- of 4-jarige cursus. Ze werden gerekend tot het Lager Onderwijs terwijl ze in de praktijk altijd als Voortgezet Onderwijs beschouwd werden. In elk geval in Amsterdam gaf de 4-jarige cursus het recht door te stromen naar H.B.S., M.M.S. of MTS (later H.T.S. genoemd). Beide typen kwamen voor als openbare scholen en in het bijzonder onderwijs. Later kwam er een differentiatie in M.U.L.O.-A en -B. Door de Mammoetwet van 1963 zijn beide schooltypen vervallen.

Op de tekening links de Wilhelmina Catharina U.L.O.-school op de Weteringschans 259-261.
Op de foto hieronder de Savornin Lohman M.U.L.O.-school, 1e Helmersstraat 263. Beide afb. SAA

Hieronder weer een keuzemenu naar oude afleveringen van het jaar 2017. De keuze 2016, 2015 of 2014 leidt naar de laatste aflevering van het betreffende jaar, met onderaan een eigen menu voor dat jaar.

Aanmelden voor deze digitale uitgave    -    Afmelden voor deze digitale uitgave