De snelste met het goede antwoord op de opgave van vorige week was Han Mannaert. Van hem komt dan ook de nieuwe opgave. De vraag is:

Aan welke gracht staan de 5 huizen in het midden van de foto?

U mag het als een strikvraag zien. Bekijk de foto goed.

Oplossingen via deze link

Foto: Stadsarchief Amsterdam

Arjen maakte zich zorgen dat deze foto te makkelijk zou zijn, maar dat viel tegen, gezien het aantal goede oplossingen.
De belangrijkste naam die hij wilde horen was Snoekjesgracht. Hieronder nog een tweede foto vanuit een iets ander standpunt maar met meer herkenbare omgeving.

Foto's: Stadsarchief Amsterdam

De afbraak die op de quizfoto te zien is, werd gevuld met een groot appartementengebouw Oudeschans 134-162. De nieuwbouw aan de Snoekjesgracht nummert dus Oudeschans. Als we goed zijn ingelicht sleet Adèle Bloemendaal haar laatste jaren in een van deze appartementen aan de Snoekjesgracht.
De brug op beide grote foto's is de Snoekjesbrug (#289).

Goede oplossingen kwamen van Han Mannaert, Ria Scharn en Carol de Vries.

Peter Perger stuurde in één keer drie foto's, maar wel van hetzelfde object..., een monument. Elke foto toont het monument op een andere plaats. "Op de eerste foto staat het op de splitsing van de Nieuwe Hemweg en de Spaardammerdijk. Daarna is het verplaatst naar de kop van de Oostelijke Handelskade. In verband met de gewijzigde situatie aan de O.H.kade is het ter opslag vervoerd naar het terrein van de gemeentewerken in of bij het Flevopark. Dit terrein is inmiddels opgeheven en - waarschijnlijk omdat de zuil buiten het werkgebied van de gemeentewerken stond - is het monument daar blijven staan. En daar staat het te wachten totdat moeder natuur het geheel heeft omarmd en er dan nog maar weinig te zien is van de zuil". Als de redactie deze foto's goed interpreteert is dit een aanklacht?!

Wie en wat wordt geëerd met deze zuil?

Laat het ons weten via deze link

Ondanks de ongewone gezichtshoek was dit geen probleem voor de deelnemers. De onbekende fotograaf stond op de Papiermolensluis (#57) en keek uit over de Brouwersgracht. Links zien we de Lekkeresluis (#59) over de Prinsengracht. Ook links de huizen Brouwersgracht 103-105 en nog een stukje van nr.101. Dat laatste pand vormt samen met Prinsengracht 2 het beroemde pand van Vereniging Hendrick de Keyser waarin we café 't Papeneiland vinden. De foto werd rond het jaar 1860 gemaakt en toen was de Lindengracht nog niet gedempt. Daarover lag toen nog de brug van de tweede vraag.

Foto: Stadsarchief Amsterdam

Han Mannaert zocht in Street View hetzelfde standpunt om de foto nog eens te maken. Maar dan wel met Google's groothoeklens zodat we ook de omgeving in beeld krijgen.

Goede oplossingen kwamen van Arjen Lobach, André Hieselaar, Han Mannaert, Ria Scharn, Ruud Fontijn, Anneke Huijser, Stefan Lemaire, Otto Meyer, Ton Brosse, Minne Dijkstra, Hans Goedhart, Jan Snijders, Hans van Efferen en Adrie de Koning.

Het gaat niet lukken, Maaike. Er kwamen verder geen bruikbare tips op deze foto.

Laat ons meegenieten en stuur hem naar de redactie. Graag via deze link en alléén via deze link a.u.b.

Molens in Amsterdam in de tijd van de fotografie? Toegegeven, dit is een heel vroege foto, maar het is wel degelijk Amsterdam binnen de Singelgracht.
Nu eens geen korte vraag voor een nog korter antwoord. We vragen u uit te wijden over de molen.

Waar is dit?

Wat weet u over de molen?

Wij verwachten op z'n minst de naam van de molen en welk product gemalen werd, om uw naam tussen de goede oplossingen vermeld te zien.

Oplossingen graag via deze link

Foto: Stadsarchief Amsterdam

Tegenover de Noordermarkt verbergt het pand Prinsengracht 173 het Zon's Hofje, ook wel het Nieuwe Hofje genoemd. Achter de boomstam ziet u nog een deel van de gevelsteen boven de doorgang naar het hofje.

Bent u wel eens naar binnen gelopen?
Het hofje is rond 1765 gebouwd voor Doopsgezinde vrouwen van 50 jaar en ouder. In de loop van de 19e eeuw is het complex uitgebreid met twee panden aan de Prinsengracht. Deze panden tellen beide meerdere verdiepingen.
Sinds 1967 zijn de vrouwelijke bewoonsters allemaal jongeren, de laatste bejaarde bewoonster is dat jaar verhuisd en het hofje kreeg de bestemming van studentenhuis. Op 1 september 1970 is het complex als rijksmonument ingeschreven in het monumentenregister.

Bron: Wikipedia - Alle zwart/wit foto's: Stadsarchief Amsterdam, bloesemfoto: Wikipedia

Goede oplossingen kwamen van Arjen Lobach, Han Mannaert, Ria Scharn, Hans van Efferen, Adrie de Koning en Jos Mol.

Op het laatste moment werd een fotograaf gestuurd naar deze straat om nog even vast te leggen wat er gesloopt ging worden. Ze waren al volop bezig. De hele rij vanaf links zal ook nog verdwijnen. Een tekenaar was hem al voorgegaan en die tekening hebben wij u ook al eens laten zien. De vraag is:

Welke straat is dit?

Waar moeten de huizen voor wijken?

Uw oplossing graag via deze link

Foto: Stadsarchief Amsterdam

Dit zijn niet zomaar een paar identieke huizen in de Kalverstraat 100-106. Ze zijn in 1696 op initiatief van het Burgerweeshuis gebouwd voor de verhuur, uiteraard op grond en in de plaats van huisjes die het weeshuis toebehoorden. Na de Alteratie werden alle maatschappelijke functies, die de katholieke kerk had gehartigd, overgenomen door het stadsbestuur en uitbesteed aan bijvoorbeeld dit weeshuis. Ter financiering kreeg het weeshuis diverse stukken grond en gebouwen ter beschikking om te gebruiken of te verhuren. Dit stukje Kalverstraat was daar een voorbeeld van.
In zijn boek over het Burgerweeshuis beschrijft R. Meischke onder andere dit rijtje huizen. Volg deze link om daarover te lezen (pp.329-333).
Daarin lezen wij dat de huizen bij oplevering houten puien hadden en dat de drie tussenmuren van enkele klosstermoppen waren en alleen de buitenste muren van 'Leytse steen'. De panden waren bij voorbaat gebouwd als winkelpanden. In ±1875 is van nr.106 de gevel gewijzigd, van halsgevel tot lijstgevel.

N.V. Kalker Modemagazijnen werd opgericht in 1876 en had haar hoofdvestiging op het adres Kalverstraat 104-106. Filialen waren onder andere gevestigd in de Bilderdijkstraat en in de Passage in Den Haag. Het bedrijf bloeide en had onder meer een afdeling 'tropenuitrustingen'. In de Tweede Wereldoorlog kwam het bedrijf, dat Joodse eigenaren had, in handen van een 'Verwalter'.
In 1927 vond de zeer ingrijpende verbouwing plaats onder leiding van de architecten G. van Arkel en H.J. Breman. Gelijktijdig werden de panden nrs.100 en 102 gevoegd bij de winkel van de firma Kalker. Zowel op de begane grond als op de verdiepingen werden de muren weggenomen. De verschillende kappen werden vervangen door één groot dak. Alleen de voorgevels boven de pui en de achtergevels toonden nog aan dat hier eens vier aparte huizen hadden gestaan. In 1974 sloot de modezaak van Kalker de deuren.

Ook over de winkelpui van de foto is meer te vertellen. Die werd uitgevoerd door de fa. Winkelman uit de Westerstraat. Die had zich ontwikkeld uit een werkplaats voor kunstnijverheid-producten tot leverancier van bronzen winkelpuien.
Lees meer over Ir. Hendrik Winkelman.

Goede oplossingen kwamen van Arjen Lobach, Anneke Huijser, Ria Scharn, Jos Mol, Hans van Efferen en Adrie de Koning.

Evelien Verkerk stuurde een foto van het huis van haar grootouders. Volgens een notitie bij de foto heeft dit huis iets te maken met de Coenhaven. Evelien zegt: "Ik vond een foto van een huis aan (volgens bijschrift) de Coenhaven, het eerste huis van mijn grootouders, maar ben benieuwd waar dat nu eigenlijk stond en of het er nog is. Tot nu toe heb ik er niets over kunnen vinden".

Kunt u helpen?

Laat dat ons dan via deze link weten

In 1894 maakte Jacob Olie deze foto van de Kleine Kattenburgerstraat huisnummers 39-41-enzovoort (v.l.n.r.). René Weij mag dus wel zuinig zijn op zijn afdruk van deze foto: een echte "Jacob Olie".

Zoals u misschien weet is de binnenvaart Pieter Klein's hobby en binnenvaarttaal in het bijzonder. Dat laatste bracht hem op de volgende vraag aan de redactie: hoe wordt/werd deze wal-installatie genoemd?
Wij wisten het niet, maar wel waarvoor die diende, want eronder en ernaast liggen dekschuiten van de Stads Reiniging. Bij het thema 'mattenkloppen' van vorige week stipten we al aan dat de overheid zijn best deed de verspreiding van stof in de lucht tegen te gaan. Daar moest dit loodsje bij het overstorten van huisvuil uit de karren en wagens van de SR ook aan bijdragen.
In 1919 was het afgelopen met de stort op vuilnisbelten (Kattensloot, Kostverlorenvaart) en kwam in Noord de eerste vuilverbranding in werking. De dekschuiten van de foto hiernaast voeren voortaan daar naar toe.

Al gravende in de (zelden teleurstellende) Beeldbank van het Stadsarchief Amsterdam vond Pieter Klein het antwoord op het 'waarom' van de walinstallatie. Dat deze foto van vroeger datum is, blijkt volgens Pieter uit het gebruik van houten zolderschuiten i.p.v. de stalen dekschuiten. De stofwolk spreekt boekdelen.
Dat deze installaties t.g.v. de openening van de vuilverbranding werden geplaatst moest snel losgelaten worden. Pieter ontdekte het loodsje van de bovenste foto al op een foto van Jacob Olie uit 1896. Van de stortplaatsen ging het vuil tot 1919 naar de belten.

Op de foto hiernaast, detail uit een foto van Costerus Fikkert (1882-1940), staat bovenstaande installatie op een marktdag afgebeeld. De datering daarvan is ±1925. Zou deze installatie dan toch ná het loodsje van de bovenste foto zijn gekomen? Is dan het gebruik van zolderschuiten ná de introductie van stalen dekschuiten doorgegaan?

Een nieuwe vraag: wat doen die kratten op de zolderschuit?

Het gebruik van kratten door de SR is ook gestaafd door deze foto uit 1883 van A. Jager, een fotograaf die honderden briefkaart-foto's vervaardigde voor uitgeverij Douwes. We zien hier de Doodkistenmakersgracht, die vandaag gewoon Amstel heet. Op de voorgrond twee zolderschuiten vol met kisten. Ook op de wal lijkt zo'n kist te staan.
Zou het vervoer van huisvuil in kisten dan náást het los storten bestaan hebben?

Het lijkt erop dat Pieters zoektocht meer vragen dan oplossingen meebracht. Heeft u daarover nog iets te melden? Gebruik de link hieronder.

Alle foto's bij dit onderwerp komen uit de Beeldbank van het Stadsarchief Amsterdam

In stappen werd het huisvuil vervolgens in gesloten containers opgehaald en niet eerder gestort dan in een automatiusche inrichting binnen de vuilverbranding in Noord. Die van de foto links deden dienst tot 1937. De speciale wagens van de rechterfoto werden in 1931 geïntroduceerd. Zij waren helemaal ontworpen voor de in 1932 begonnen uitlevering van zinken afvalemmers. Daarover ging een aflevering van het jaarboek 2015.

Voor we nu een punt achter dit onderwerp zetten..., weet u misschien hoe die loodsjes op de wal van stortplaatsen genoemd werden? Laat het ons weten via deze link

Vuilnisschuiten

Elke dag loop ik door dezelfde straat naar school en geniet het leven
De straten, de huizen, de winkels en de mensen met hun negotie
De bloemenman, de stadsbus, de kapelaan en de pastoor met zijn devotie
Ik voel me sterk gesteund door al die mij omringen voor altijd of voor even

Wat gaat er veel door mij als ik de brakke grachten ruik en daar een boot zie
Die d' wrakken van verrotte fietsen en nog meer vervoert, de korte kraan fier opgeheven
De schipper stoer aan alle apparaten en zijn helper bij de voorste steven
Ik geef mij over aan hun authentieke ambacht en heb zelf nauw notie

Wat of er gaat gebeuren met al die gestapelde lasten
Wat is het doel van al die voor mij vreemde daagse tochten?
Van al die platte schuiten zonder zeil en zonder masten

Zij brengen al wat jaren sleet naar myst'rieuze verre krochten
Wijl al die ouwe  pracht van spullen niet langer, nee niet  langer paste
Bij 't nieuwe materiaal dat wij in feite altijd wilden, ja altijd zochten

Foto boven:

Spaarndammerstraat bron: Stadsarchief Amsterdam

Foto links:

door de auteur bijgesloten

... en behouden voor de sloop. De afgelopen weken heeft Han Mannaert ons verteld over de stichting en geschiedenis van deze vroege bebouwing aan de Egelantiersgracht. Tot slot vertelde hij over de bodemvondsten en bouwtechnische details van de oude bebouwing. Vandaag het vervolg. De tegenvallers...

Toen wij het huis in 1976 kochten zaten er nog twee bewoonde woningen in.  De gehele Jordaan was opgenomen in het kader van de stadsvernieuwing. Wat bouwvallig was werd gesloopt. De enkele monumenten daarin moesten worden gerestaureerd. Daarvoor moesten de woningen worden ontruimd. De bewoners kregen vervangende woonruimte en een verhuiskostenvergoeding aangeboden.

Na de afbraak van het dubbelhuis naast ons huis (nu 446) bleek de zijmuur in zeer slechte staat. Die is nieuw gefundeerd en - gelijk met de nieuwbouw naast ons - opnieuw opgemetseld. Daar zouden later nog behoorlijke gebreken door ontstaan. Maar daarover volgende week.

Direct achter de voordeur was een trap naar de verdieping. Dat was door de dubbele bewoning van het huis ontstaan. Dat was erg ongemakkelijk. Die trap is verwijderd en de opgang naar de bovenverdieping is naar achter, naar het tussenhuisje gebracht waar oorspronkelijk het keukenje en het toillet zich bevonden. Van de achtergevel is het metselwerk vernieuwd en van het achterhuis voor ca. 50% vervangen.

Ter hoogte van de eerste verdieping trof ik zeer oude balken aan die vervangen moesten worden. Die van de beganegrondverdieping waren blijkbaar als eens vervangen en het kon bij herstel blijven.

De zolderverdieping was - mogelijk door een brand in 1895 (?) - verwoest en vervangen. Maar het dak was ondanks dat in zeer slechte staat. De zolderbalklaag is versterkt. De dakbedekking moest helemaal vernieuwd worden.

Foto's door Han Mannaert, behalve de kleurenfoto van Martin Alberts uit 2007 met de meest recente staat van de gevel; bron: Stadsarchief Amsterdam

Met de doorgang naar het achterhuisje was behoorlijk geknoeid en die is dan ook helemaal opnieuw uitgelegd. Zoals hierboven aangestipt is hier de trap naar de bovenverdieping gekomen.

De ramen zijn vernieuwd maar de kozijnen waren nog goed. Zoals gebruikelijk bij Amsterdamse woonhuizen werden de ramen met de mode mee gewijzigd, meestal vergroot. De kozijnen in de voorgevel zijn pas recent vernieuwd.

 --wordt vervolgd

De putjesschepper - door Jos Mol

Vroeger kwam er in het voorjaar altijd een auto in de straat waarin twee mannen zaten die de putten schoonmaakten. Zij openden de putten en schepten de rommel eruit, midden op het wegdek (later zogen ze het eruit)! Daar lagen dus grote bergen stinkend rioolafval op straat. Als de heren waren vertrokken, werd het sein 'meester' gegeven en begonnen de jochies uit de straat, waartoe ik ook behoorde, de berg vuil te onderzoeken op knikkers en 'looien daaiers'. Die laatsten waren loden kogels, vaak afkomstig uit lagers, die per ongeluk in de put waren terecht gekomen. Zo herinner ik me nog een knikkerspel dat door de grotere jongens werd gespeeld en dat 'gorren' heette. Op de rijbaan, dat kon toen nog, werden zo'n 20 knikkers (met een onderlinge afstand van 10-15 cm) geplaatst en loodrecht op de rijbaan beginnend vanaf de goot. Wie de grootste afstand tot de knikkers bood, mocht het eerst gooien. Die afstanden waren niet mis, die liepen wel op tot 20 of 50 meter! Je moest dus wel goed kunnen gooien. Als je überhaupt de knikkers doorsneed, mocht je alle klikkers hebben gerekend vanaf de stoep. Gegooid werd er natuurlijk met een vers opgegraven 'looien daaier'.

Deze bijdrage van Jos Mol werd eerder in de Amsterdamsekrant (v.m. Oud-Amsterdammer) gepubliceerd en is met toestemming van die krant ook door ons opgenomen.

Laat ons meegenieten en stuur hem naar de redactie. Graag via deze link en alléén via deze link a.u.b.

De nabeschouwing over gebouw De Eenheid aan het 's Gravenhekje leverde vorige week een foto op van de firma Zeilmaker die genoemd werd in het antwoord van Adrie de Koning. We vermoedden al dat deze houten behuizing boven het water vóór de Prins Hendrikkade geen stoomspinnerij kon bevatten. Een oude rekening van Zeilmaker aan de overgrootmoeder van Carol de Vries bracht uitsluitsel. Die stoomspinnerij stond in Edam.

Dinsdag 1 mei 1917 - De gebruikelijke 1 Mei-betoging gaat dit jaar over de oorlogsmoeheid, de heersende voedselschaarste en de verkeerde beslissingen bij de distributie van het voedsel dat ter beschikking komt. De gehate minister Posthuma van Landbouw en Distributie blijft maar doorgaan met leveringen van aardappelen aan Duitsland. Dat is ook nog eens de eerste kwaliteit en de half verrotte restanten komen in Nederland op de markt. Daar moet je dan ook nog uren voor in de rij staan. Dat zet zoveel kwaad bloed dat Posthuma na de oorlog slachtoffer wordt van een moordaanslag en het leven laat.

Foto Utrechtsestraat op 1 mei 1917: Stadsarchief Amsterdam

In Amsterdam werd na bereiding in de centrale keuken het voedsel vervoerd naar een veertigtal distributieplaatsen in de stad. Op sommige plaatsen kon de maaltijd ook ter plekke worden genuttigd. Het aantal burgers dat gebruik maakte van de centrale keuken varieerde, afhankelijk van de ernst van de voedselsituatie, want in het bijzonder de arbeidersbevolking was 'er sterk aan gehecht zijn eigen pot zelf te koken'.
De gemeenten trachtten de bevolking te bewegen ook voedingsmiddelen te gebruiken die niet algemeen gangbaar maar wel beschikbaar waren, zoals diverse broodvarianten, mosselen en schapenvlees. Maar eenvoudig was dat niet. Het gemeentebestuur van Amsterdam constateerde: 'Het schapenvleesch vindt, met name in de volksklasse, in geen enkel opzicht de waardeering, die dit bij goede bereiding smakelijke en voortreffelijke voedingsmiddel verdient. In het bijzonder als volksvoedsel is het zeer geschikt te achten omdat het een groote verhouding vette deelen bevat.'

Hieronder weer een keuzemenu naar oude afleveringen van het jaar 2017. De keuze 2016, 2015 of 2014 leidt naar de laatste aflevering van het betreffende jaar, met onderaan een eigen menu voor dat jaar.

Aanmelden voor deze digitale uitgave    -    Afmelden voor deze digitale uitgave