1.

Zoals ik vorige week voorspelde hadden de deelnemers heel wat minder moeite met deze foto, die de Nieuwezijds Voorburgwal laat zien vóór de demping (1883-'84). De fotograaf stond ongeveer ter hoogte van de Nieuwezijds Kolk en keek in de richting van het Hekelveld/Martelaarsgracht.
Toch werden hier en daar nog verkeerde kijkrichtingen gesuggereerd.

2.

Batavierstraat (gesloopt)

Lees wat de site Joods Amsterdam bij deze foto vertelt:
"De Batavierstraat bestaat niet meer. Deze straat werd afgebroken rond 1920, samen met de toenmalige Uilenburgerstraat en de Nieuwe Uilenburgerstraat kwam ervoor in de plaats. In dit stuk van de stad heeft menige Joodse familie haar wortels liggen. Zoals de Uilenburgerstraat was ook de Batavierstraat een lange, smalle straat. De naam dankt de straat waarschijnlijk niet aan Germaanse stammen die de Rijn afzakken, maar eerder is het een verbastering van Bataviastraat. Deze naam zou, met de VOC-geschiedenis van dit deel van de stad, ook logischer zijn".

Over de sloop van Batavierstraat en Uilenburgerstraat is in deze kolommen al veel geschreven. Begin 20-er jaren van de vorige eeuw werd Uilenburg gesaneerd en beide straten vervangen door één nieuwe straat, de Nieuwe Uilenburgerstraat. Dat verklaart meteen de bouwstijl van de daar gebouwde huizen, waarvan sommigen, zoals het vm. badhuis op de hoek, in Amsterdamse School-stijl.

De snelste van slechts drie deelnemers die de tweede foto wisten te plaatsen was Kees Huijser. Hij verdient, zoals beloofd, de gouden plak. Ook de prestaties van Harry Snijder en Robert Raat, met eveneens het goede antwoord, zijn vermeldenswaardig.
Ik weet niet of Kees van de generatie is die weet wat een plak is? Dat is een bronzen 2½ cent-stuk. In de helft van de voorraad plakken in Amsterdam was een inkeping gezaagd zodat hij kon dienen als gasmuntje. Dat was voor als de lamp weer eens voorover hing. Kees, ben je er nog? Ik ga nu het muntje goud schilderen.

Welke gebeurtenis?

Een tekening deze keer, simpelweg omdat fotografie toen nog niet bestond. Flink tam-tam in de stad. Ter gelegenheid waarvan?

Uw oplossing via deze link.

Doe mee en verzamel zoveel mogelijk informatie en afbeeldingen die betrekking hebben op de quizfoto van deze week. Onze redactie bakt er weer een verhaaltje van.

De nieuwbouw van de vereniging Toevlugt voor Behoeftigen, Passeerdersgracht 19, gebouwd in 1850-'51. Links van het pand is de Walengang of Walenhoek, waarin nog steeds de voormalige paardenstal staat waar notaris Bruno Tideman in 1844 de eerste opvang vestigde.
Deze Toevlugt was een alternatief voor de Hulp voor Onbehuisden van Jonker (in het Buitengasthuis). Naar Jonker werd je verwezen en dat drukte een stempel op de betreffende persoon. Je kwam daar om 'gereclasseerd' te worden en dat deed je niet vrijwillig. Toen eind 1923 de Toevlugt sloot (omdat ze ƒ20.000,- p/jr verlies leden) gingen de ex-bewoners liever weer onder de brug slapen dan dat ze naar Jonker uitweken.

Vier klokgeveltjes en de laagbouw ertussen werden gesloop voor de bouw van de Toevlugt. We kunnen nu de Walengang in kijken en zien dan het pakhuis waar het allemaal begon.

Op de tekening zien we in de Passeerdersgracht een waterschip drijven. Dat is de voorraadbunker voor vers drinkwater uit de Vecht, waar omwonenden voor een cent per emmer hun drinkwater konden halen. Op het waterschip stonden een of meer handpompen die het water uit het ruim oppompten.

Op deze vroege foto is de Toevlugt nog in vol bedrijf. Ook nu kunnen we de Walengang in kijken en zien we opnieuw het inpandige pakhuis met het huisnummer Psseerdersgracht 15. Achter de nieuwbouw lag nog een inpandig huis (17) dat bij de Toevlugt in gebruik was.

Vandaag is nummer 19 verdeeld in een 10a en 19b. In een daarvan bevindt zich de galerie le Salon Rouge.

Het gebouw speelt een rol in de roman 'Rood Paleis' van F. Bordewijk (1936), ondertitel 'Ondergang van een eeuw':
"Henri vertelt van het rode paleis, Tijs wil er meer van weten. Officieel zijn bordelen in die tijd verboden. Het rode paleis is eigenlijk helemaal roze gekleurd. Het rode paleis ligt aan de Passeerdersgracht. Tijs gelooft hem niet, want dan had hij er eerder van gehoord moeten hebben. [...] Ze gaan op weg naar de Passeerdersgracht [...] Tijs vindt het rode paleis somberheid en verschrikking uitstralen. Een huis ook met een geheim, meent hij. Henri heeft gelogen over een paleis maar het gebouw is in werkelijkheid wel een bordeel. Henri heeft veel ontzag voor de waardin, die een demon is".

Op literaire sites wordt het rode paleis consequent gesitueerd in de Toevlugt, maar op de Beeldbank zijn afbeeldingen van het rode paleis die naar de overkant van de gracht op nrs. 8-10 wijzen. Met het serieus nemen van Bordewijks romanlocatie doen we de eerzame Toevlugt onrecht aan. Het rode paleis van de roman is verzonnen en alleen geïnspireerd door de sombere gevel aan de Passeerdersgracht, zonder dat Bordewijk iets over het inwendige of de bestemming van het pand wist. Tot slot gaat in de roman het bordeel in vlammen op terwijl het gebouw er in werkelijkheid nog ongeschonden bijstaat.

Met dank aan Maaike de Graaf die dit voor ons rechercheerde.

Kees Huijser 'knipte' voor ons het gebouw in Street View. We kunnen zien dat eigenlijk alleen de inganspartij gewijzigd is en op het dak van 19a is iets gebeurd.

Het uitgebreide artikel staat voor u klaar, als drieëndertigste aflevering van ons eigen jaarboek Fotoquiz 2015.

Klik deze link om alleen aflevering 33 te lezen.

U kunt ook alle aflevering tot vandaag tegelijk inzien: klik hier (of de omslag links) voor het jaarboek zover als het gevorderd is (>19MB).

Aflevering 33 werd samengesteld uit materiaal van Arjen Lobach, Anneke Huijser, Maaike de Graaf, Kees Huijser en H.J.M. Roetemeijer.

Oplossing vorige week:

Carol voer door de Singelgracht ter hoogte van het Westeinde bij de Nederlandse Bank. Daar staat dit beeld 'La Demeure Humaine' (het menselijk verblijf) door Ossip Zadkine (1890-1967).
Zadkine kreeg de opdracht om de honderd meter lange noordgevel van het bankgebouw te verfraaien en het horizontale karakter ervan te doorbreken. Speciaal voor deze gevel maakte Zadkine dit beeld dat volgens hem de synthese vormde tussen architectuur en de scheppende mens. In 1963 begint hij aan de derde versie van dit beeld in opdracht van DNB. Op 11 december 1990 werd het meer dan vier meter hoge beeld verplaatst naar de westzijde van het bankgebouw en op een bronzen tafel geplaatst.

Minne Dijkstra was de snelste met het juiste antwoord.

Ik heb op deze ansichtkaart de naam van de straat weggepoetst. Spijtig voor u, want dat is nou juist de vraag. Welke straat is dit? Er zit een vette hint in de foto verscholen en de tweede vraag is daarom: welke hint? Uw oplossing graag via deze link

Oplossing vorige week:

Sint Jacobsdwarsstraat, gezien vanaf de Nieuwezijds Kolk.

Arjen Lobach was de snelste met het goede antwoord.

Hieronder de situatie vandaag.

Bij het bestuderen van bovenstaande foto kunt u verschillende soorten dekschuiten ontdekken. Links een serie Amsterdamse dekschuiten met het dek helemaal aan het boord en alleen een miniem opstaand randje. Ze zijn waarschijnlijk van staal gebouwd en zijn voor en achter afgeplat. In het midden en rechts twee zolderschuiten van hout, de middelste op de klassieke manier gebouwd met voor- en achtersteven, berghout en boeisel. Het dek is iets verlaagd aangebracht waardoor een flinke opstaande rand ontstaat. De rechter schuit is waarschijnlijk wel van hout maar minder klassiek gebouwd en met een vlakker dek.

Op de foto links zolderschuiten met beide soorten dekken in een schuit verenigd: vóór bijna tot aan het boord en achter verdiept. Niet onmogelijk is dat het achterdek bestaat uit luiken, waar de lading naar wens bovenop of onder geplaatst kon worden. Als er op luiken gestouwd werd stonden er onder dek stutten om de kracht op te vangen.

De luiken konden ook weggenomen worden zodat op de buikdenning hoge lading geplaatst kon worden, zoals bij de verhuizing op de foto links.

Zo had en heb je diverse soorten zolder- of dekschuiten. Er zijn weinig 'geleerden' die pertinent durven zeggen wanneer het om een zolderschuit gaat en wanneer het toch een dekschuit betreft. Zolderschuit is een enigszins gedateerde benaming en zou gereserveerd moeten worden voor houten schuiten, al heeft 'zolder' in de naam niets van doen met de materiaalsoort. Dat betekent alleen maar dat de lading op het dek (of op de luiken) staat. Dat de schipper naar gelang de vracht de keuze maakte: in het ruim of "op zolder".

Zolder- of dekschuiten zijn ook geen recente uitvinding, getuige deze tekeningen van Reinier Nooms uit ongeveer 1650.

En dan nog..., er is niets specifiek Amsterdams aan een dekschuit. Ze kwamen en komen van Zeeland tot Groningen voor.

Op Facebook gevonden: een aquarel van Johan Greive jr. van een situatie die we tot vandaag in de Beeldbank alleen als ets kenden. Exact dezelfde situatie in hetzelfde perspectief met dezelfde stoffering. Alleen de boeier in de voorgrond met gegeid zeil (gaffel laten zakken om zeil te minderen) is nieuw. Vergelijkt u zelf. Oh ja, het gaat om de jachthaven van De Hoop, net buiten de Hoogesluis en gezien naar het zuiden.

Piet Kramer

Over een signatuur van Piet Kramer gesproken... wat te denken van deze huizen in de Holendrechtstraat?
Met dank voor de foto aan Guusje Verstraaten.

Als je in de buitengebieden gaat kijken, de stadsuitbreidingen van begin 20e eeuw, dan zijn de veranderingen vanzelfsprekend gigantisch. Ongeveer een eeuw geleden fotografeerde Bernard Eilers meerdere plekken van de toen nog landelijke Amstelveenseweg. Van de opname hierboven zijn de namen van de boerderijen achterhaald en dat geeft ons de mogelijkheid nog eens Eilers' standplaats in te nemen en te zien hoe het er vandaag uitziet. Ik ben benieuwd of de kenners het met me eens zijn, als ze weten dat links boerderij 'Overveld' in beeld is en daarachter boerderij 'Na druk geluk'. Eilers moet dan t.h.v. hofstede 'Het Torentje' gestaan hebben en die ligt op dezelfde hoogte als begraafplaats 'Huis te Vraag' op de linkeroever van de Schinkel.

Zaterdag 21 augustus 1915 - Theo Mann-Bouwmeester viert haar 30-jarig jubileum op de planken.

Bekijk haar biografie op Theater Encyclopedie:

Theodora Antonia Louisa Cornelia Bouwmeester

"Zij heeft op ons Nederlandse toneel gespeeld zoals nooit een andere. Zij heeft ons laten voelen en zien en horen wat de hoge hartstocht is, en wat er in een vrouwenziel aan liefde en passie en smart, verrukking en wanhoop en extase, uitbundige vreugde en tragisch doodsverlangen, gruwzaam noodlot, zengende jaloezie en heilige moederweelde voor geweldig menselijk groots kan gebeuren. Zij is geweest en gebleven: het Vlammende Hart van ons toneel." Aldus de schrijver Henri Borel over actrice Theo Mann-Bouwmeester (Zutphen, 19 april 1850 - Amsterdam, 18 april 1939).

Hieronder weer een keuzemenu naar oude afleveringen van het jaar 2015. De keuze '2014' leidt naar aflevering 1 van 2014, met onderaan een eigen menu voor dat jaar.

Veel van de historische afbeeldingen van Amsterdam komen uit de collectie van het Stadsarchief Amsterdam

Aanmelden voor deze digitale uitgave    -    Afmelden voor deze digitale uitgave