De snelste met het goede antwoord op de opgave van vorige week was Aschwin Merks. Van hem komt deze week dan ook de nieuwe opgave. De vraag is:

Welke kruising?

Oplossingen via deze link

We kijken vanaf de bovenverdieping van Weteringschans 81 op het eind van de Spiegelgracht, waar die in de Lijnbaansgracht uitkomt. Over de Spiegelgracht ligt brug #88 en over de Lijnbaansgracht #97. Paard-en-wagen begint net aan de klim van die laatste brug. Achter het aanplakbord begint de Tweede Weteringdwarsstraat. Het café op de hoek heet vandaag "Hans en Grietje" wist Kees Huyser. Helemaal links op de foto zien we het begin van de Korte Leidsedwarsstraat.
Deze foto maakte Jacob Olie op 6 november 1894.

Foto: Stadsarchief Amsterdam

Goede oplossingen kwamen van Aschwin Merks, Kees Huyser, Robert Raat, Kees Rijpkema, Fred Dubiez, Hans van Noort, Otto Meyer, Ria Scharn, Carol de Vries en Dick van der Kroon.

Een heel bijzondere keuze van Arjen Lobach. Een interieurfoto van een gebouw dat helemaal niet binnen "ons werkgebied" (Singelgracht) staat. En toch is het overbekend, als u tenminste iets met de Amsterdamse School hebt. Dit is de oorspronkelijke uitvoering die niet geheel overeenkomt met de huidige (verbouwde) uitvoering.

In welk gebouw bevindt zich dit object?
Waar staat dat gebouw?

Uw oplossing via deze link

Foto: Stadsarchief Amsterdam

Dick van der Kroon bezit deze foto van de nieuwbouw op Kattenburg, eind 60-er jaren van de vorige eeuw. De fotograaf stond ergens op de Oosterkerk en nam en passant een deel van het behoorlijk onttakelde Wittenburg mee. Carol de Vries zag zelfs op de horizon het Lloyd Hotel. Ria Scharn wist door de slagschaduw, die de Oosterkerk werpt, waar ze zoeken moest.

Goede oplossingen kwamen van Aschwin Merks, Robert Raat, Hans Goedhart, Ria Scharn, Anneke Huijser, Eelco Hoogendijk, Carol de Vries en Gerard Beerman.

Laat ons meegenieten en stuur hem naar de redactie. Graag via deze link.

Toegegeven..., dit kan op honderd plaatsen in de stad zijn gekiekt. De gevelsteen gaat u bij het oplossen helpen. Even ontcijferen wat er op afgebeeld staat.

De vraag is natuurlijk:

Waar?
Huisnummer van het pand met de gevelsteen?

Oplossingen graag via deze link.

Foto: De Magische Stad

Medio 1921 betrok de KLM op de kop van het Kleine-Gartmanplantsoen een kantoor en passagebureau. Dat werd diverse malen verbouwd en uitgebreid. Van hier brachten eigen bussen de passagiers naar Schiphol. Op de onderstaande foto een overzicht hoe dat KLM-kantoor er uit zag.
De kruising, die van verkeerslichten was voorzien, was die van Marnixstraat-Weteringschans met het verkeer dat van het Leidsebosje via Leidseplein naar de Leidsestraat wilde.
Het kantoortje werd enkele malen uitgebreid maar in 1938 gaf de gemeente daar geen toestemming meer voor. De KLM betrok in 1939 een groter kantoor op de hoek met de Leidsestraat en nam de Gemeente Amsterdam het kantoortje over voor de Gemeentelijke Luchtbeschermingsdienst (LBD).
Het gebouwtje is kort na WO2 (d.i. vóór 1950) afgebroken. Foto onder: SAA

Maaike de Graaf en Anna Denekamp meldden zich nog met de puinhoop die het bezoek van Berhanrd veroorzaakte, alleen..., heel anders dan wij dachten. Het verkeer stopte bij de nieuwbakken prins om hem eens van dichtbij te bekijken, of hun licht nu op groen stond of niet. Dat had natuurlijk een verkeersopstopping tot gevolg, maar niet door de prinselijke bediening van de verkeerslichten, zoals wij dachten. Als u het complete krantenbericht wilt lezen klikt u hier. Anna vond het volgende verslag:
“de Prins gaf toen den wensch te kennen zelf op een kruispunt de handschakeling te willen probeeren. Tot dit doel begaf het gezelschap zich naar het Leidscheplein, waar het publiek natuurlijk zeer verrast was, plotseling zijn prins, vergezeld van den burgemeester en zoovele bekende Amsterdamsche figuren, op het trottoir te zien staan. Voordat echter op dit drukke punt een verkeersopstopping kon ontstaan, is de prins – het was toen kwart over twaalf – per auto in de richting van het paleis vertrokken.”

Goede oplossingen kwamen van Maaike de Graaf, Hans Goedhart, Hans van Noort, Ria Scharn, Anneke Huijser, Otto Meyer en Anna Denekamp.

Oud en nieuw naast elkaar. U dient ze beide te benoemen.

Foto: de Magische Stad

Waar is dit?
Voor wie is het grote nieuwe gebouw neergezet?
Wie heeft in het pandje met de trapgevel op de hoek van welke steeg welk restaurant gevestigd?

De lauwerkrans is voor diegene die als eerste alle vragen juist beantwoordt.

Uw oplossing graag via deze link.

We hadden verzuimd te melden dat dit 10 meter buiten de Singelgracht is. Eigenlijk niet zozeer vergeten, want met die mededeling werd het een weggevertje. U moest 't van de mix huizenbouw tussen industriemolens hebben. Molens midden in een nieuwbouwwijk? Waar was dat ooit het geval? We kijken langs de huizenrij van het begin van het Frederik Hendrikplantsoen naar het FHplantsoen zelf. Links zien we de eerste bebouwing langs de pas gegraven Van Oldenbarnveldtgracht. De voorste molen is houtzaagmolen (paltrok) De Jager, die op de kruising Frederik Hendrikstraat en Van Oldenbarneveldtgracht stoer staat te voorkomen dat de gemeente die gracht doortrekt tot de Kostverlorenvaart. De grond waarop de molen staat was in de 1860-er jaren door een liberale B&W verkwanseld en moest nu teruggekocht worden. De eigenaar laat B&W nu bloeden! Als de molen in 1894 eindelijk voor ƒ80.000,- gekocht kan worden bedingt de eigenaar nog vijf jaar door te mogen werken. Dat werden nog een paar jaar meer.
In 1901 tekent Missët de molen nog (links) en het wordt 1907 voor de molen afgebroken wordt. Het doortrekken van de gracht is dan allang van de baan, de Van Oldenbarneveldtgracht gedempt en eveneens tot plantsoen omgevormd. Om deze reden kan de datering van de Beeldbank (1915 ca) niet kloppen. De quizfoto komt van internet en wordt daar gedateerd als 1894. Ook dat is nauwelijks mogelijk, omdat hieronder uitgelegd wordt dat de huizen rechts op de foto aan een straat staan die pas in 1897 Frederik Hendrikplantsoen gaat heten. De uitgeverij van de kaart meldt dat hij aan het FHplantsoen nr.25 woont en werkt. De datering 1905 van mr. Van den Hoek Ostende in zijn boekje Molens van Amsterdam deel2 past beter. De twee overige paltrokmolens op de foto zijn De Otter en De Eenhoorn. De laatste werd in 1929 afgebroken en De Otter staat er nog steeds.

Tot de aanleg van het Frederik Hendrikplantsoen werd in 1885 besloten en het werd voor het publiek opengesteld in 1887. Toen stond er nog geen enkel huis rondom. De huizen rechts stonden bij de bouw aan het Frederik Hendrikplein, maar die naam werd in oktober 1897 gewijzigd in FHplantsoen. Tussen deze huizen stonden een tweetal huizen die op een molenwerf aan de pre-stedelijke Voorweg hadden gestaan en net niet in de rooilijn pasten (zie foto). Tot afbraak heeft dat niet geleid; tot niet eens zo lang geleden stonden ze er nog, zelfs toen de huizen er omheen al afgebroken en vernieuwd werden.
Tekening: Herman Missët 1901
Foto: Beeldbank SAA 1971
Bron: Stadsarchief Amsterdam

Goede oplossingen kwamen van Bram Huyser en Robert Raat.

Op het Velehanden project Amsterdamse Monumenten beschrijven vrijwilligers foto’s uit de collectie van Monumentenzorg voor de Beeldbank van het Stadsarchief: http://www.beeldbank.amsterdam.nl/
Meedoen is leuk èn leerzaam. Nieuwe deelnemers zijn altijd welkom! Kijk op: https://velehanden.nl/berichten/index/index/project/amsterdam_tagging

Het team van Vele Handen vraagt of u weet waar dit is. Het is opnieuw niet aan de openbare weg, maar deze keer zal het minder moeilijk zijn.

Weet u waar dit is?

Uw antwoord graag via deze link.

Foto: Stadsarchief Amsterdam

Het eerste dat deelnemers opviel was het feit dat beide foto's hetzelfde weergeven. Van de vier tuitgevels hebben de linkse twee bovenin trapeziumvormige luiken. De linker luiken vertonen ronde gaten en dat is op beide foto's te zien. Rechtsonder op beide foto's zijn stapstenen in een gazon te zien. Dat bracht de redactie op de overeenkomst met een derde foto die Carol de Vries voor Vele Handen reeds oploste (zie onder).

Foto's: Stadsarchief Amsterdam

Precies dezelfde stapstenen in het gazon! Carol ontdekte van de kleine foto hierboven dat op de achtergrond de achtergevels van de pakhuizen aan de Achtergracht te zien waren. Daaruit volgt dat op de beide raadplaten de achtergevels van de Maarten Jansz Kosterstraat te zien zijn en wel de huisnummers 11-15 op foto A en 14-17 op foto B.

Foto links: Stadsarchief Amsterdam

Op de onderstaande foto's de huidige situatie vanaf de M.J.Kosterstraat gezien. Let op de mansardekap van nr.11 op foto A (helemaal rechts) en de linkerfoto hieronder.

Foto's hieronder: ©drommens 2016

De raadplaten werden opgelost door goed speurwerk van Carol de Vries (Vele Handen), hints van Hans Goedhart en de satellietfoto's van Google Earth. Het uiteindelijke bewijs leverde Daniël Rommens door de serie gevels en daken van de panden vanaf de straatzijde te fotograferen.

Dr. Sarphati had de Gemeente Amsterdam zover gekregen zich achter zijn plannen te scharen voor een tentoonstellingsgebouw, omringd door parken en een luxe woonwijk met herenhuizen en stadsvilla's. Daarvoor kreeg hij de complete Ossen- en Varkensmarkt ter beschikking aangevuld met het exercitieterrein (Drilveld) en de Infirmerie van achtereenvolgens de Pruisische troepen, de Franse troepen en de cavallerie van het Koninkrijk der Nederlanden. Bovendien werd van de vestgracht de ruimte tussen de bolwerken Westerblokhuis en Ouwerkerk gedempt.
In 1859-1864 werd op dit terrein het Paleis voor Volksvlijt gebouwd.

Lees over de voorbereidingen en de praktijk van het Paleis voor Volksvlijt het artikel in Wikipedia.

Op de foto links het Paleis in een omgeving waaraan nog niets veranderd was. De Achtergracht (voorgrond) is nog niet gedempt.

De financiële zorgen en beslommeringen hadden Sarphati geen goed gedaan; medio 1866 overleed de visionair. Hij had net op tijd (eind 1864) de uitvoering van zijn plannen overgedaan aan de Nederlandsche Bouw Maatschappij. Die begon onmiddellijk met het naar beneden bijstellen van de ambitieuze plannen. De grondstukken tegen de schutting van de gasfabriek konden geen genade vinden in de ogen van kapitaalkrachtige kopers. Met de smalle Huidekoperstraat (12m) en de nog smallere Pieter Pauwstraat (10m) werd bouwgrond geschapen voor eenvoudiger woningen, o.a. van de Vereeniging t.b.v de Arbeidende Klasse. Die bebouwing verrees vanaf 1870. Op de kop tussen beide straten bouwde de Nederlands Hervormde Gemeente een Diaconieschool. Dit gebouw werd na 60 jaar omgebouwd tot bioscoop Alhambra.
In 1870 besloot de Gemeenteraad het grootste deel van de Achtergracht te dempen. Die werd meteen omgedoopt tot Falckstraat. Tevens dat de stad de ruimte tussen het paleis en de Falckstraat zou beplanten naar een ontwerp van P.L.Zocher. Dat was een geste van de stad richting concessionaris want eigenlijk hoorde het voorplein bij de concessie. Op meer punten werd Sarphati c.s. onder de armen gegrepen door de stad; de verhuizing van de asbelt, die voor zijn rekening zou komen, werd door de stad bekostigd en het plan voor de verhuizing van de beestenmarkten werd hem ook uit handen genomen.

Met dit prille voorplein had de Gemeente nog meer plannen. In 1873 werd ingestemd met een initiatief van de Hollandsche Maatschappij van Landbouw. Op het voorplein en op de Falckstraat zou twee keer per jaar een paardenmarkt gehouden worden; in 't voorjaar en in 't najaar. Op 27 maart 1874 stonden 258 paarden te koop en in november op de najaarsmarkt 242. In 1876 verviel de najaarsmarkt en enkele jaren later werd de paardenmarkt bij de overige beestenmarkten rond de Lepelstraat gevoegd. In 1882 werd in de Falckstraat een plantsoen aangelegd.

Tekening: Tymon Meijer;
bron: Stadsarchief Amsterdam

Dat was niet het einde van evenementen op het voorplein van het Paleis voor Volksvlijt. Bij menige tentoonstelling in het paleis hoorde een buitengebeuren met paviljoens op het voorplein. In 1877 opende koning Willem III de Internationale Tuinbouwtentoonstelling. Bij een volgende tentoonstelling, één maand later, werd zelfs een luchtbrug over de Weteringschans gelegd om van de buitenpaviljoens naar het paleis te komen zonder gevaar te lopen door het verkeer te worden overreden.
De foto links is uit 1869, zelfs nog voordat het terrein beplant was. Het betreft de Voorwerpen voor de tentoonstelling Huishouding en het Bedrijf van den Handwerksman. Op de achtergrond zijn links huizen aan de Huidekoperstraat in aanbouw en in het midden twee villa's aan het Frederiksplein, de huisnummers 36 en 38. Bij menige tentoonstelling met buitengebeuren moest na afloop het plantsoen helemaal gerestaureerd worden. Foto: Stadsarchief Amsterdam

Het is niet goed gegaan met het Paleis voor Volksvlijt en het is ook niet ze goed gegaan met de ambitieuze plannen van Sarphati. Naast een enkele villa en wat herenhuizen (Fredriksplein, Westeinde) werden er vooral luxe etagewoningen gebouwd (Nic.Witsenkade, Saphatikade) en appartementengebouwen (Oosteinde). Waar we het nog niet over gehad hebben is De Pijp, die ook tot de concessie van Sarphati hoorde. Er was een begin gemaakt met een masterplan voor dit gebied buiten de Singelgracht (tuusen die gracht en de Eerste Jacob van Campenstraat) maar toen in 1864 de NBM dit overnam werd onmiddellijk afgeweken van dat plan en langs de geplempte poldersloten gebouwd en dat in de meest miserabele kwaliteit. De wijk is voor drie knikkers en nog wat uit de grond gestampt en heeft inmiddels miljarden gekost om in stand te houden. Leve de zichzelf regulerende vrije markt! Luchtfoto: KLM; bron: Stadsarchief Amsterdam

Met het Frederiksplein ging het eigenlijk ook niet zo geweldig. Na het afbranden in 1929 van het Paleis voor Volksvlijt werd het plan opgevat het nieuwe stadhuis ervoor in de plaats te zetten (bouwtekening links). De crisis 1930-1936 en WO2 voorkwamen dat dit werd uitgevoerd en in 1960 het werd de Nederlandse Bank. Het plein zelf is stukje bij beetje aan het verkeer opgeofferd. Daar kunnen een paar bestofte plantsoentjes ook geen goed meer aan doen.

Afbeelding: Stadsarchief Amsterdam

Wanneer heeft iemand u voor 't laatst begroet met "morrie"? En wanneer spuwde voor 't laatst een straathandelaar of winkelier op het geld dat u hem/haar overhandigde? Jatmoos?! Jongelui zijn trots op hun geheimtaaltje dat die ouwe knakkers niet verstaan. Maar die ouwe knakkers hadden hun eigen taaltje waar we inmiddels zelf van zijn vervreemd. Heeft u nog een paar voorbeelden? Deel ze met ons.

Het geldbiljet van ƒ25,- waar het zijn naam "geeltje" aan dankt

Het 'bargoens' zou ontstaan zijn door verhaspelde uitspraak van origineel jiddische en hebreeuwse woorden. Bargoens is wel degelijk van oorsprong als geheimtaal bedoeld om door de gemiddelde burger niet begrepen te worden. Straattaal pur sang. Maar er is nog een heel veld met begrippen die een andere oorsprong hebben. Weet u wat "mansen" is? Dan ging de mans rond, maar dan weet u nog niet veel meer. Daar hoort een bepaald geluid bij; je hoort 't nog wel eens bij zo'n nep-pierement op rubberbanden en een motor voorop. Nu we het toch over geld hebben: het fijne verschil tussen een daalder en een knaak (ƒ1,50 om ƒ2,50) is de meesten wel bekend, maar bij meier (ƒ100,-) of rooie rug (ƒ1000,-) haken er al een paar af. Op de Waterloopleinmarkt was het genieten van het niet-begrijpende gezicht als de koopman een niet-Amsterdammer toeriep "Geef maar een geeltje" (ƒ25,-). Heeft u nog een paar voorbeelden? Deel ze met ons.

Vorig jaar hebben wij aandacht besteed aan de termen voor muntgeld die uit de tijd van de Republiek en daarvoor stammen. Daar hoort ook de daalder bij. Lees nog eens na.

Maandag 14 augustus 1916 - Een aantal buurtverenigingen in de stad hebben in een vergadering besloten tot de oprichting van een algemene vereniging om zich gezamenlijk te weren tegen de voortschrijdende huuropdrijving. Deze Vereeniging van Huurders zet zich in tegen huuropdrijving in Amsterdam en omstreken. Het blijft aan de verschillende buurtverenigingen vrij om zelf acties te organiseren.
De volgende dag gaat een communiqué uit met de volgende tekst:

Mannen en Vrouwen!
Het behoeft u voorzeker niet gezegd te worden dat de toestanden voor ons, arbeiders reeds ondragelijk zijn! Zijn de levensmiddelen alle plusminus 50% gestegen, in kwaliteit zijn ze zeker meer dan 30% gedaald. Doch het blijft niet enkel bij de levensmiddelen, want helaas wordt ons het leven ook nog drukkender gemaakt door de opdrijving van huur. En dit geldt niet minder den middenstand!
Mannen en vrouwen, dat mogen wij, dat kunnen wij onmogelijk langer verdragen. Alleen door eendrachtig samen te werken tegen de pogingen der huiseigenaren om ons in nog dieper ellende te storten, kunnen wij meerdere ontbering voorkomen. Het volk verarmt! Het verdemoraliseert! Reeds stierven duizenden kinderen letterlijk van honger.
Gelukkig zien reeds velen in dat dit moet voorkomen worden. Met dit doel is dan ook gesticht de "Vereeniging van Huurders voor Amsterdam en Omstreken". Deze vereeniging met een Centraal Bestuur, mag er reeds op wijzen dat door haar bemoeiingen de opdrijving van huur voor vele bewoners is belet geworden. Het is geheel in uw eigen belang bij haar aan te sluiten. De contributie bedraagt slechts 10 cents per maand.

Was getekend: Het Centraal Bestuur, gevolgd door een aantal namen van bestuursleden die stuk voor stuk met adres vermeld werden. Men werd zelfs aangemoedigd bij hen aan te bellen voor meer informatie.

Hieronder weer een keuzemenu naar oude afleveringen van het jaar 2016. De keuze '2015' leidt naar de laatste aflevering van 2015, met onderaan een eigen menu voor dat jaar.

Wilt u zelf ook eens grasduinen in bijna 400.00 afbeeldingen van Amsterdam? Bezoek het Stadsarchief Amsterdam online.

Aanmelden voor deze digitale uitgave    -    Afmelden voor deze digitale uitgave