Kees Huijser was de snelste met het juiste antwoord op de vraag van vorige week. Van hem komt dan ook deze nieuwe opgave. De vragen:

Welke straat?

Een gokje betreffende de huisnummers?

Oplossingen via deze link.

Dit is een fragment van een foto van het Stadsarchief Amsterdam.

Jan Pieter Heijestraat, hoek Jacob van Lennepkade. Rechts=zuid, links=noord. Als u de straat naar rechts vervolgt komt u bij de Overtoom uit. De fotograaf stond bijna op brug #140 en als u daarover de J.P.Heijestraat vervolgt komt u in de Kinkerstraat terecht.

De huizen staan er vandaag nog steeds. De daken en erkers zijn verbouwd en de winkel van de aardappelboer is uitgebreid met de opkamer onder "...lenhandel".

Na loting werd Theo Baijerbacht verzocht een nieuwe opgave te bedenken. Zijn vraag bij de foto hiernaast luidt:

Welke straat?

Welke gebeurtenis?

Uw oplossing via deze link.

Foto: Stadsarchief Amsterdam

Keizersstraat 1-25 (v.l.n.r.). Het spandoek heeft ongetwijfeld met de gedeeltelijke sloop van de Nieuwmarktbuurt te maken.

In tegenstelling tot wat vorige week bij de foto vermeld werd komt deze uit het jaarverslag 1971 van de Gemeente Amsterdam. De fotograaf was W. van Dee.

Olivier schreef een wat uitgebreidere toelichting bij het spandoek:

Na instelling van de Staatscommissie voor krotopruiming en sanering in 1953 lonkt ook Amsterdam naar de rijkssubsidies voor het saneren van de binnenstad. In het begin van de 60-er jaren volgt radicale sloop in Kattenburg en Wittenburg. Ook andere buurten worden onder de loupe genomen, zoals de door de oorlog zwaar geteisterde Nieuwmarktbuurt. Daar moet een vierbaanssnelweg het bedrijfsleven mogelijkheden bieden, terwijl het Waterlooplein de locatie moet worden voor het nieuwe stadhuis. Om de Bijlmermeer te verbinden met de binnenstad en het Centraal Station zal er dwars door de buurt een metro aangelegd worden.
In 1964 bereidt de gemeente de algehele sanering voor door pandjes in de Nieuwmarktbuurt op te kopen en te slopen.

Buurtbewoners en andere Amsterdammers komen in het verweer, en krijgen gedaan dat niet gesloopt wordt tot er daarwerkelijk begonnen zal worden met de sanering en er plek moet zijn voor de caissons voor de metro. De eerste krakers betrekken eind 1968 de verlaten en deels verkrotte woningen, en knappen deze enigszins op om ze beschikbaar te stellen voor buurtactiviteiten. In de zomer van 1970 werd er een actiecentrum in de Keizersstraat ingericht. Tegelijkertijd ontwikkelde de buurt een alternatief tracé voor de metro: niet dwars door de buurt, maar door de Geldersekade, zodat er onder het mom 'Geen buizen maar huizen' meer woningen gespaard zouden worden. Dit voorstel werd door de gemeente afgewezen, en vanaf 1970 waren er periodiek botsingen met de gemeente.
In november 1974 nam de Amsterdamse gemeenteraad het definitieve besluit voor het geplande tracé voor de metro. Maar de snelweg door de buurt werd afgeblazen en het uitgebreidere metronet was van de baan. Onder invloed van de architecten Aldo van Eijck en Theo Bosch werd gekozen voor herbouw voor de buurt.
Een groep buurtbewoners bleef zich verzetten tegen de sloopplannen. Op 24 maart 1975 bracht de gemeente een grote politiemacht op de been om de zwaar gebarricadeerde panden aan de Lastageweg / Rechtboomssloot met groot materieel te ontruimen. Hevig verzet volgde en de Nieuwmarktrellen waren een feit. In april 1975 herhaalden deze zich nog eens.

In het metrostation Nieuwmarkt wordt deze geschiedenis van de buurt in foto's en andere kunstwerken verbeeld. Goede oplossingen kwamen van Arjen Lobach, Aschwin Merks, Ria Scharn en Anneke Huijser.

Jos Mol wilde ook eens een vraag voorleggen. Die luidt:

Wat? (2 gebouwen in 't midden)

Waar?

Jos heeft een stukje van de foto afgesneden, om er geen weggevertje van te maken.

Oplossingen graag via deze link

Foto: Stadsarchief Amsterdam

De fotograaf stond op de Nassaukade bij brug #187 over de Singelgracht tussen Rozengracht en De Clercqstraat. Hij keek in de richting van de Rozengracht. De huizen in het midden van de foto staan aan de Rozengracht, zoals ook het verlengde van de Rozengracht genoemd wordt, maar nooit gracht geweest is. Het voorste, iets lagere gebouw is de brandweerkazerne R. Verscholen achter de huizen stond een lagere school, waarin later de eerste versie van het NINT was.
Ik kon 't niet laten nog even te laten zien wat er aan de De Clercqstraat vooraf ging. Zie de afbeeldingen hieronder.

Goede oplossingen kwamen van Arjen Lobach, Bram Huyser, Ria Scharn, Adriaan de Kater, Anna Denekamp, Aschwin Merks, Harry Snijder (die zag dat de Westertoren precies achter een lantaarnpaal schuil ging), Theo Beijerbacht, Anneke Huijser, Maaike de Graaf, Otto Meyer, Ruud Fontijn, Freek Dozy en Ton Brosse.

Deze week weer een recente foto van Carol de Vries.

Waar is dit?

Uw oplossing voor deze week graag via deze link.

Leidsegracht, gezien in de richting van de Keizersgracht. Fotograaf Pieter Oosterhuis stond op brug #28 in de Herengracht en keek naar het westen. De foto werd gemaakt in 1857.
De twee bruggen die we in beeld krijgen zijn #44 en #45 in de Keizersgracht. In de verte ziet u de Hollandsche Manege aan de Lijnbaansgracht.

De brug óver de Keizersgracht is #46 die in 1894 instortte. Wij hebben daar een stukje Jaarboek 2015 aan gespendeerd. Klik hier om dat te lezen, ga naar pagina's 54-56.

Goede oplossingen kwamen van Arjen Lobach, Ria Scharn en Ruud Fontijn.

Wilt u uw naam ook aantreffen tussen die van de goede oplossers? Gebruik dan steeds de e-mail-link bij de betreffende rubriek.

Als we proberen de huidige situatie van de huizen aan de Keizersgracht te bekijken stranden we bij Street View in een hoop groen van de bomen. Erwin Meijers heeft op zijn site www.amsterdamsegrachtenhuizen.nl bovenstaande foto's van de gevelrijen staan. Dan blijkt dat nummer 464 nog bestaat en zelfs fraai gerestaureerd is. Zelfs de houten pui is nog helemaal intact. De klokgevel lijkt echter vernieuwd en gewijzigd. 462 is helemaal verbouwd of opnieuw opgetrokken.

Wist u dat de Tichelstraat in twee delen aangelegd is? Het eerste deel werd als Tiggelstraet direct bij de start van de Derde Uitleg samen met de Gieterstraat (Giethuysstraet) gerooid en liep haaks op de Gieterstraat naar de Anjeliersgracht. Angstvallig werd de kloostertuin van de Kartuizers gemeden. Die was immers door het stadsbestuur aan het Burgerweeshuis geschonken als bron van inkomsten. In 1652 was het zover dat het tweede deel van de Tichelstraat gerooid werd, door het Burgerweeshuis! Dat stukje straat sloot wel aan op de bestaande Tichelstraat maar lag niet precies in dezelfde richting. Er zit een licht knik in om op de brug in de Lijnbaansgracht over de Lindengracht aan te sluiten. Dat stukje werd een tijdje de Nieuwe Tichelstraat genoemd, maar dat verwaterde. Hiernaast de uitgiftekaart die Daniël van Breen in 1651 maakte van het verkavelde terrein van de Kartuizers. Afbeelding Stadsarchief Amsterdam

Er waren meer stukken land in de Jordaan die voorlopig niet verkocht werden. Het Jan Pieter Aertsenland bijvoorbeeld bleef braak liggen, zonder dat iemand wist waarom. Dat ging dan ook het Legelandt heten. In 1631 verhuisde de Stadstimmertuin (Scaffery) tegenover het Rondeel naar deze strook land tussen Tuinstraat en Anjeliersstraat. Dat was om plaats te maken voor de aanleg van de Nieuwe Doelenstraat. De nieuwe 'Stedetuyn' reikte van de Lijnbaansgracht tot voorbij waar later de Ratelwachtsteeg kwam. Over een deel van de lengte werd midden op het terrein een sloot gegraven (of gelaten?) die na demping in 1660 Slootstraat ging heten. De timmertuin in de Jordaan was omzoomd door schuttingen en loodsen. Een ingangspoortje was in de Tuinstraat ter hoogte van de huidige Madelievenstraat.
Dat jaartal 1660 betekende al weer een verhuizing voor de Stadstimmertuin, nu naar de Vierde Uitleg tussen Weesperstraat en Amstel, daar waar nog steeds een straat Voormalige Stadstimmertuin heet.

Op de afbeelding links de Slootstraat rond 1900, op een prent van Wenckebach. Afbeelding: Stadsarchief Amsterdam

Er was nog een groot gebied in de Jordaan dat lang onbebouwd bleef. Dat was het meest noordelijke puntje van de Jordaan met een uitloper tot de zuidzijde van de Palmgracht aan toe. Behalve dat dit een moeras was, dat eerst drooggelegd moest worden, speelden er ook politieke motieven om de bebouwing te traineren. Daar is al eens een heel artikel over verschenen. Klik de omslag links om dat te lezen.

Om de situatie van 1625 en de lege stukken Jordaan te bekijken op de kaart van Balthasar Florisz klikt u deze link. Inzoomen en full-screen doorheen wandelen.

Bij het verhaal over de metamorfose van een golfbreker tot Java-/KNSM-eiland stond deze foto en in de begeleidende tekst dat in 1903 de KNSM op het IJ-eiland neerstreek. Er rees een misverstand bij lezers die dachten dat bedoeld werd dat de KNSM zich juist op dit deel van het eiland vestigde maar dat is niet zo. We kijken richting stad dus is dit wat ooit Sumatra-/Javakade werd en dat was de stek van de Stoomvaartmij. Nederland. Die vestigde zich in 1910 op het IJ-eiland, komende van de Oostelijke Handelskade. De KNSM was te vinden aan de Suriname-/Levantkade.
Foto: Stadsarchief Amsterdam

Wim Huissen heeft weer een hoofdstuk van zijn geschiedenis van de Volewijckslanden en de Buiksloterham afgesloten. Het is een verslag van de Eerste Luchtverkeer Tentoonstelling Amsterdam (ELTA) dat hier vast als losstaande PDF gepresenteerd wordt. Die tentoonstelling werd gehouden in nog niet bebouwd gebied in de Buiksloterham. De tentoonstelling had een eigen vliegterrein met landingsbaan, vanwaar vele vliegdemonstraties werden gegeven.

Klik de afbeelding links om te lezen.

...van bolwerk De Bogt naar Zoutkeetsplein

Op de stadsplattegrond van Balthasar Florisz uit 1625 zien de bolwerken er strak uit. De werkelijkheid was wat rommeliger, zoals op de tekening van G.P.Westenberg uit 1815 is te zien. de buitendijkse bolwerken zijn nooit 'versteend' zoals wel met de overige bolwerken is gebeurd. De overige bolwerken kregen vaak namen die aan landkenmerken of bestemmingen van uitvalswegen waren ontleend. Zo niet De Bogt, maar waar dat zijn naam aan dankte is duidelijk.

In de eerste drie decennia van de 19de eeuw werden alle vestingwerken rond Amsterdam geslecht. Voor de drie bolwerken in het noord-westen had de stad iets bijzonders in petto. Hier werd het allereerste stadsgroen aangelegd, het Westerplantsoen. In 1840 werd het eerste stuk van Willemspoort tot De Bogt aangelegd, later doorgezet tot bolwerk Blauwhoofd. Ter plaatse van De Bogt kwam een uitspanning Welgelegen, een redelijk groot complex met muziektent.
In 1875 werd het Westerplantsoen ontruimd omdat de regering in Den Haag de stad dicteerde dat er een vaarroute door de stad moest komen, waarvan het laatste deel van het Haarlemmerplein tot het IJ nog gegraven moest worden: het Westerkanaal.

Tezelfdertijd werd de Zoutkeetsgracht doorgetrokken tot dat nieuwe Westerkanaal en kwam er in het Smallepad (Planciusstraat) een brug, de Zoutkeetsbrug. Het grootste deel van het gerooide Westerplantsoen kwam ter beschikking van de eerste sociale woningbouw in Amsterdam. Wat er overbleef werd een driehoekig plein dat de naam Zoutkeetsplein kreeg.

Op de foto links is een flinke hap van het Zoutkeetsplein in gebruik bij de Stadsreiniging. Hier werden de vuilnisophaalwagens gelost in speciale schuiten, die naar de Vuilverbranding in Noord werden gesleept.

Op deze prentbriefkaart zien we over de Zoutkeetsbrug naar het Zoutkeetsplein. Het rechterhuis staat aan de Zoutkeetsgracht en de huizen op de achtergrond gedeeltelijk op het plein en gedeeltelijk in de Barentszstraat.
Er zijn een aantal PDF's over deze materie verschenen. Allereerst de gechiedenis van het Westerplantsoen, een overdruk uit Ons Amsterdam en geschreven door Bram Huyser. Verder nog het stuk Van Smallepad tot Planciusstraat, waar Bram Huyser ook aan meewerkte, aangevuld met jeugdherinneringen van Wim Huissen.

In 1990 werd het plein opgeknapt en verkeersvrij gemaakt. Ook veel minder solide huizen werden vervangen door nieuwbouw en de rest kreeg een opknapbeurt. Deze foto is uit 2007. We zien van het Westerkanaal naar de Westelijke Eilanden.

De metamorfose werd aangereikt door Anneke Huijser.

Alle afbeeldingen van deze metamorfose stammen uit de Beeldbank van het Stadsarchief Amsterdam.

In februari 1916 werd weer eens een woningtelling gehouden. De laatste dateerde van 1909, zeven jaar geleden. Dat bood de kans om te zien wat de effecten van de annexatie van 1996 waren, waardoor rond de stad een hele reeks nieuwe woonwijken uit de grond gestampt konden worden. In alle soorten en maten en voor elke portemonnee. Jammer voor degenen die niet van cijfertjes en statistieken houden. Volgende week beter.
Het rapport houdt rekening met oude en nieuwe buurten, resp. binnen en buiten de Singelgracht. Die laatsten worden als volgt aangeduid: Buiten de Singelgracht, van IJ tot Hugo de Grootgracht (Spaarndammer-, Staatslieden- en Frederik Hendrikbuurt), tot Vondelpark (Van Lennepbuurt), tot Boerenwetering (Oud-Zuid), tot Amstel (Pijp) en tot IJ (Oosterpark-, Van Swinden- en Indischebuurt) + Amsterdam-Noord.

Allereerst aantallen. In 1909 waren er in totaal 130.116 wooneenheden geteld incl. gestichten, bedrijfswoningen en pastories e.d. In 1916 waren dat 139.212 eenheden. Het aantal nieuwbouwwoningen is veel groter dan het verschil tussen beide cijfers. Er waren in de nieuwe wijken eerst 6153 polderhuisjes gesloopt om te kunnen ophogen en een nieuw stratenplan te kunnen rooien. Ook in de oude stad was gesloopt om te vervangen, nl. 6907 eenheden. Komen we op een vermeerdering van 22.156 eenheden in 9 jaar, dus een klein 2500 p/jr gemiddeld als we geen rekening houden met de inzakkende productie door WO1. Het inwonertal in 1916 zal de 600.000 benaderd hebben. De gemiddelde woningbezetting in 1916 was dus 4,3 personen.

In de oude stad was 34% van het daar staande woningen te vinden in de goedkoopste klasse (minder dan ƒ30,- p/jr). In de nieuwe buurten was dat slechts 9,3% en dat was dan ook nog inclusief de polderhuisjes die nog waren blijven staan. Het verslag deelt de middenklasse in als volgt: ƒ130 tot ƒ156,- (lager middensegm.), ƒ156,- tot ƒ260,- (middensegm.) en ƒ260,- tot ƒ450,- p/jr (hoger middensegm.). In de oude stad stonden resp. 14,8%, 26,6% en 12,3% middenklasse-woningen, terwijl dat in de nieuwe buurten resp. 12,1%, 49% en 18,1% was. En die laatsten stonden dan ook in de Rustenburger- of Borgerstraat, om maar iets over de kwaliteit van de nieuwbouw te melden. In de luxe klasse (boven ƒ450,- p/jr) waren de cijfers: 12,3% in de oude stad en 11,5% in de nieuwe buurten. Grachtengordel-effect! De Apollolaan bestond nog niet.

Hieronder weer een keuzemenu naar oude afleveringen van het jaar 2016. De keuze '2015' leidt naar de laatste aflevering van 2015, met onderaan een eigen menu voor dat jaar.

Wilt u zelf ook eens grasduinen in een kwart miljoen afbeeldingen van Amsterdam? Bezoek het Stadsarchief Amsterdam online.

Aanmelden voor deze digitale uitgave    -    Afmelden voor deze digitale uitgave